Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti

[@Dilaver]

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti

Azerbaycan’ın ayrılmaz bir parçası olan Nahçıvan, Türkiye, İran ve Ermenistan arasında Azerbaycan’a bağlı özerk bir cumhuriyet olup, jeopolitik konumu ve Türk Dünyası’nda çok önem taşımaktadır.

Büyük Atatürk’ün ‘‘ Türk’ün kapısıdır’’ dediği, başkenti Nahçıvan olan, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, 6 idari bölge (rayon) Babek, Şerur, Ordubad, Culfa, Şahbuz ve Sederek’den oluşmaktadır.

Nahçıvan'ın, kuzeyi ve doğusu Ermenistan ile, güneyi ve batısı da İran topraklarıyla çevrilmiş olup, kuzeybatısında yer alan Türkiye ile kısa bir sınırı vardır. Bu sınır bölgesi Türkiye tarafından Dilucu olarak adlandırılmakta olup, Türkiye ile Nahçıvan'ı birbirine bağlayan yol Dilucu'nda Aras Nehri üzerine inşa edilen Umut Köprüsü'nden geçmektedir.

Ovaların büyük bir bölümü tarıma elverişlidir. Ülkenin zengin madensuyu, soda ve tuz kaynakları bulunmaktadır.

İran ile Culfa ve Urumiye kentlerine yönelik iki ayrı sınır kapısı bulunmaktadır. Sovyet döneminden kalan, Nahçıvan'ı Ermenistan üzerinden Azerbaycan'a bağlayan karayolu ise, 1992-93 Savaşından bu yana kullanılamamaktadır.

1 Ocak 2014 resmî verilerine göre Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin toplam nüfusu 435.367 kişidir. Nahçıvan, tarihî Nahçıvan Hanlığı gibi kendisine başkentlik yapan Nahçıvan şehrinin adı ile anılmaktadır. 1 Ocak 2013 resmî verilerine göre Şehir 88.000 kişi nüfusa sahiptir.

Nahçıvan'ın statüsü, 12 Kasım 1995 tarihinde halk oylaması ile kabul edilen Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası'nın 9. bölümünde düzenlenmiştir. Buna göre; Nahçıvan içişlerinde özerk, savunma ve dış politikasında ise Azerbaycan'a bağlı bir statüye sahiptir. Yasama organı 45 üyeli Ali Meclis'ten, yürütme organı ise Bakanlar Kurulu'ndan oluşan Nahçıvan'da yargı görevi bağımsız mahkemelerde bulunmaktadır.

Nahçıvan, Türkiye'nin de taraf olduğu 1921 Moskova ve Kars Antlaşmaları uyarınca özerk statüsü devam etmek kaydıyla Azerbaycan'a bırakılmıştır. Bu çerçevede Türkiye'de Nahçıvan'ın statüsünün devamında dolaylı olarak bir güvence unsuru haline gelmiş ve Nahçıvan'ın toprak bütünlüğünü kabul etmiştir.


Ulaşım

Azerbaycan'a bağlı olmakla birlikte, bu ülkeyle fiziki bağlantısı olmayan Nahçıvan, Türk devletleri arasında Türkiye ile kara sınırı bulunan tek toprak parçasıdır. Türkiye ile Nahçıvan arasında 17 km'lik bir sınır bulunmaktadır. Nahçıvan şehir merkezi ile Türkiye'nin Iğdır şehri arasındaki uzaklık 160 km olup, iki şehir karayolu ile birbirlerine bağlanmıştır. İki ülke arasındaki ulaşım ve ticari ilişkiler Dilucu Sınır Kapısı'ndan gerçekleştirilmektedir.

Iğdır merkezden her saat Nahçıvan'a dolmuşlar ve otobüsler kalkıyor ve 10 Tl'ye yarım saatte Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'ne götürüyorlar. Sınırdan giriş çıkış çok kolay ama pasaport gerekiyor. Önce 15"er lira verip yurtdışı çıkış harç pulu alınır. Daha sonra Gümrük Muhafaza Memuru pasaportları kontrol eder ve Pasaport Polisi damgaları vurur.

Bir ucunda Türk askerleri, diğer ucunda Azeri askerleri beklediği Türkiye ile Nahçıvan arasındaki Umut Köprüsü'nden geçilerek Nahçıvan tarafına varılır. Önce giriş için 12"şer dolar ödeyerek vize yaptırılır, pasaportlar mühürlenir ve son kontrolden sonra Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti topraklarına girilir..

Taksiler de götürüyorlar 30-40 tl'ye. Iğdır'dan İstanbul'a gidecek olan otobüs veya kamyonlar da kalkış saatlerinden 1 saat önce Nahçıvan'a gidip depolarını ucuz mazotla doldurup daha sonra Iğdır'dan yolcu ve yüklerini alıp İstanbul'a yola çıkıyorlar çünkü Nahçıvan'da benzin ve mazot çok çok ucuz.. Mazotun litresi aşağı yukarı 1 liradır. (Şubat 2015 tarihi itibari ile)

Sınırdan giriş yaptıktan sonra Nahçıvan merkeze giden karayolu muhteşemdir. Yol boyunca yarısı katar aşı boyalı sıra sıra meyve ağaçları, alabildiğince yeşillikler içinde yol alırsınız. Trafik hemen hemen yok gibidir. Bomboş yolda uyarı levhaları 60 km hız gösterir. Bu levhalara uymalısınız. Uyulmazsa kameralarla fotoğraflanır ve ceza ödersiniz.

Ayrıca haftanın üç günü Cumartesi, Salı ve Perşembe günleri, İstanbul Sabiha Gökçen'den Nahçıvan’a THY direk uçuşları bulunmaktadır.

Nahçıvan bir Paris gibi restore edilmiş son 10 yılda. Yollar, binalar, parklar, bahçeler çok ama çok güzel. Tüm bu aslına restorasyon ve imarı ise tamamiyle Türk şirketleri, Türk mühendisleri yapmışlar.

[@Dilaver]

Nahçıvan'da Gezilecek Yerler

Haydar Aliyev Müzesi:

1999 yılında kurulmuş müzede, Azerbaycan’ın milli lideri Haydar Aliyev’in çocukluk ve gençlik yıllarına adanmış standlar, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Ali Meclis Başkanı çalıştığı döneme ait (1991-1993) özel belge ve materyaller, mektuplar, karar ve emirler, Türkiye Cumhuriyeti ve İran İslam Cumhuriyeti ile işbirliği alanında imzaladığı anlaşmaların kopyaları, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin çeşitli bölgelerinde yaşayan vatandaşların başvuruları toplanmıştır. Burada ayrıca, Haydar Aliyev’e ait özel eşyalar da saklanmaktadır. Genel olarak, müzede 4536 eser bulunmaktadır.

Müzenin kütüphanesinde Azerbaycan milli lideri Haydar Aliyev’in hayat ve faaliyetini yansıtan gazete, dergi, albüm ve kitaplar, video materiallar toplanmıştır .

Nahçıvan Devlet Halı Müzesi:

Haydar Aliyev Müzesinin 50 metre ilerisinde yer almaktadır. Müze 1998 yılında kurulmuştur. 20 Mart 2010 yılından yeni binada faaliyete başlamıştır . Müzenin fonunda 3537 maddi kültür örneği vardır. Onlardan 331 i halıda. Ekspozisiyada 283 sergi sergilenmektedir. Müzedeki sergiler çeşitli halı okulları gruplandırılmıştır. Müzenin maruz kalma çeşitli dönemlere ait rafine ve zarif desenlerle süslenmiş halılar sergileniyor. Burada kazık halılar, kilim, sumak, keçe, hasır, konulu ve diğer halı türleri vardır. Halılardaki geometrik ve nebati şekilli desenler uzak geçmişten haber veren Azerbaycan milli kültürünün tarihini tanıtıyor. Desenleri basit, gerçekçi veya soyut olan halılar halkımızın yaratıcı imkanlarının yüksek düzeyde olduğunun göstergesidir. Müzede Tebriz – Nahçıvan grubuna ait 124 adet halı vardır. Müzenin maruz kalma nakış ve kumaş örnekleri, VERNIA örgü ok çantaları, heybe, seccade , yün tarağı, demir levhalar , lime bıçağı ve diğer sergiler da sergilenmektedir.

Nahçıvan Devlet Tiyatrosu

Haydar Aliyev Müzesi’nin tam karşısında yer alan, Devlet Tiyatrosunun binası modern proje bazında yeniden kurularak 3 Şubat 2012 yılında hizmete açılmıştır.

Hüseyin Cavid’in Anıt Mezarı

Nahçıvan Devlet Tiyatrosu’nun bulunduğu caddeyi takip ederek, yaklaşık 200 metre ileride yer alan, Hüseyin Cavidin Anıt Mezarını görebilirsiniz. Hüseyin Cavid’in doğdu evin hemen karşısında yer almaktadır.

Hüseyin Cavid; 1882 yılında Nahçıvan’da doğmuştur. Öğrenimine Nahçıvan’da medresede başladı; orta eğitimini Mekteb-i terbiye adlı yeni usullu okulda almıştır (1894-1898). 1899-1903 yıllarında Tebriz’in Talibiye medresesinde eğitimine devam etmiştir. Hüseyin Cavit yüksek tahsilini İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde almıştır (1906-1910). Azerbaycan’a döndükten sora Nahçıvan, Gence, Tiflis ve 1915 yılından itibaren de Bakü’de dil ve edebiyat öğretmenliği yapmıştır. Dönemin rejimine uygun yapıtlar yazmadığı için önce tutuklandı daha sonra Uzak doğu’ya sürülmüştür. 1941 yılında Sibirya’nın Magadan şehrinde ölmüştür.

1982 yılının Ekim ayında doğumunun 100. yıldönümü günlerinde Haydar Aliyev’ in olağanüstü kişisel girişimi ile Hüseyin Cavid’ in mezarının yeri tespit edildi ve Haydar Aliyev’ in çıkardığı kararnameye göre Sibirya’ ya izam olunmuş Hamid Caferov’ un, Telman Aliyev’ in ve Zakir Nesirov’ un aracılığıyla Hüseyin Cavid’ in naaşı Nahçıvan’a getirildi ve doğduğu evin hemen karşısına, Hüseyin Cavid adına anıt mezar yapıldı. Cavidlerin – Hüseyin Cavid’ in, Mişkinaz Hanım’ ın, Ertoğrol’ un ve Turan’ ın uyuduğu anıt şimdi Azerbaycan’ın kutsal ziyaretgahlarından biri olmuştur.

Cemşid Nahçıvanski Müze Evi

Cemşid Naxçıvanskinin adına, vatanı Nahçıvan’da hatıra müzesi olarak Atatürk Caddesi üzerinde faaliyet göstermektedir.

Cemşid Nahçıvanski 10 Ağustos 1895 yılında Nahçıvan’da doğmuştur. Yelizavetqrad (Batı Ukrayna) Muhafızları okulunu bitirdi (1915). Birinci dünya savaşında Müslümanlardan oluşan süvari eskadronun komutanı olmuş, ” Brusilov cephesi ” nin otopsisinde yer almış, 4. dereceli ” Mukaddes Georgi ” nişanı ile taltif edilmişti. Avusturya – Romanya cephesinde üç defa yaralanan C.Naxçıvanski yiğit süvari subayı olarak gümüş silahla ödüllendirilmiştir.

Güney – Batı cephesi dağıtıldıktan sonra ştab – rotmistri C.Naxçıvanski başkanlığındaki süvari alayı ile beraber Azerbaycan’a dönmüş, 1918 yılı 15 Eylül’de Türk birlikleri ve Azerbaycan müstakil Kolordu ile beraber Bakü’yü düşmanlardan temizlemiştir. Azerbaycan’ın bağımsızlığı uğrunda C.Naxçıvanski güvenle savaşmıştır. C.Naxçıvanski 1923 ve 1928 yılları arasında Moskova’da kısa vadeli Frunze Adına Yüksek Askeri Akademi kurslarında okumuş, Azerbaycan’a döndükten sonra yeniden tümen komutanı olmuştur.

C. Nahçıvanski 26 Ağustos 1938’de SSCB Yüksek Mahkemesi Askeri Kollegiyasının kararıyla ölüm hükmüne mahkûm edildi ve hüküm hemen uygulanmıştır. 1956 yılında Cemşid Nahçıvanski beraat etmiştir.

[@Dilaver]

Nahçıvan'da Gezilecek Yerler

Cuma Camii

18. yüzyılda yapılan cami hakkında detaylı bilgi olmasa da göze hoş gelen mimarisi ile gezilmeye görülmeye değer bir eserdir.

Mümine (Mömine) Hatun Kümbeti

Nahcivan’da en dikkate değer yapı Mümine Hatun Kümbeti ‘dir. Nahcivan şehir merkezinde, Nahcivan nehrine hâkim bir yerde, geniş bir platform üzerinde bulunan kümbet, Büyük Selçuklu atabeklerinden İldenizoğulları dönemine aittir. Kümbet, atabekliğin kurucusu Şemsettin İldeniz’in karısı Mümine Hatun için oğlu Kızıl-Arslan tarafından 1186 tarihinde yaptırmıştır.

Türbenin mimarı 1162 tarihinde Nahcivan’da Yusuf Bin Kuseyir Kümbeti’ni de İnşa edan Acemi Bin Ebubekir’dir.
Kümbet plan bakımından içten silindirik, dıştan on köşeli bir yapıya sahiptir. Tamamen tuğladan inşa edilen yapı 25m. Yüksekliğinde olup üst örtüyü oluşturan ongen külah yıkılmış, altından çıplak kubbe meydana çıkmıştır Selçuklu çağının İslam mimarisine bir hediyesi olan bu yeni kümbet biçimi İran’a ve Anadolu’ya yayılan standart bir tip olup bu dönemde moda haline gelmiştir. İçten hafif sivri bir kubbe ile örtülü olan ve bir cenazelik bölümü üzerinde yükselen kümbetin cephesinde yer alan düz atkı taşlı girişin üzeri bir sivri kemerle teşkilatlandırılmıştır. Cephe kısmında dikkati çeken bir diğer uygulama da dikdörtgen pencere açıklığıdır.

Mümine Hatun Kümbeti ‘nin etrafını çevreleyen kuşatma duvarı ve çifte minareli taç kapısı maalesef yıkılmış, günümüze ulaşmamıştır. Seyyahların XIX. yüzyılın sonlarında çizdikleri gravürlerden taç kapının muhteşem görüntüsü dikkat çekmektedir. Çifte minareli taç kapı formu Büyük Selçuklular eli ile Anadolu’ya geçmiş ve XIII. yüzyıl sonunda özellikle Anadolu Selçuklu medreselerinde büyük bir gelişme göstererek önemli bir uygulama alanı bulmuştur. 17 Kümbet önceki yıllardan kalan resimlere göre son yapılan onarımlar sonucunda epeyce iyi bir duruma getirilmiştir. Bu onarımlar sırasında yapının çevresi düz bir platform olarak düzenlenmiş, etrafı tuğladan eski kuşatma duvarı ile hiçbir ilgisi olmayan ve sivri nişlerle teşkilatlandırılmış bir duvar yerleştirilmiştir. Bu nişlerin içerisine ve platformun üzerine Karakoyunlu dönemine ait koç-koyun şeklindeki mezar taşları yerleştirilerek bir açık hava müzesine dönüştürülmüştür.

Türbenin yakınlarında bulunan Acemi Bin Ebubekir’in üçüncü eseri ise Ulu Camii’dir. Bugün tamamen yok olan bu caminin XIX. yüzyılın sonunda çekilen fotoğraflardan daha o zaman yıkılmaya yüz tutmuş olduğu anlaşılmaktadır.

Açık Hava Müzesi

Mümine Hatun Türbesinin hemen yanında yer alan. Açık Hava Müzesi 2002 yılında kurulmuştur. Burada Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti toprakları bulunan çeşitli dönemlere ait taştan yapılmış koç heykelleri, taş kitabeler, çeşitli taş figürler ve sandukalar yer almaktadır.

Açık Hava Müzesinin içerisinde bulunan Koç – Koyun Mezar taşlarına, Orta Asya’dan Çin’e, Hindistan’a, Hazar Denizi’nin kuzeyinde Macaristan’a Afganistan, İran, Irak, Suriye, Mısır ve tüm Anadolu ‘ya kadar Türk sanatının yaygın olduğu çevrelerde XII. XIII. yüzyıllardan itibaren at, koç ve koyun heykeli biçiminde pek çok mezar taşına rastlanmaktadır. Ancak bunların XIV. ve XV. yüzyıllarda Azerbaycan, İran, Irak ve Doğu Anadolu’nun büyük kısmına hâkim olan Türkmen devletlerinden Karakoyunlular ve Akkoyunlular zamanında daha da yaygınlaştığı ve hatta onlara ad olduğu da bilinmektedir. Başta Erzurum, Erzincan, Kars; Ardahan, Tunceli, Elazığ ve Iğdır olmak üzere, en küçük eski yerleşim birimlerinde bile at, koç, koyun heykeli şeklinde mezar taşlarına rastlanmaktadır. Bu hayvanların her üçü de Türklerin hayatlarında en çok değer verdikleri, güçlerinden, taşıyıcılıklarından, tüylerinden, etlerinden, sütlerinden faydalandıkları yaratıklardır. Onlarla iç içe olmanın yanında, onların sadakat, dürüstlük ve mertliklerinden dolayı da sosyal bir olguya işaret ederek bazı devlet ve toplulukların bayraklarına sembol olmuşlardır.

Milattan önceki asırlardan bunların uzantıları olan dağ keçileri ve koyunları, at figürleri, çeşitli göç yolları üzerinde petroglif olarak da karşımıza çıkmaktadır. Ancak Xıı-Xııı yüzyıllardan itibaren mezar taşlarına bu hayvan şekillerinin verilerek kendilerini sembolleştirmeleri, konunun İslami anlamda bir değişime uğradığını göstermektedir. Burada olduğu gibi Azerbaycan’da ya da Türklerin yoğun olduğu hemen her bölgede bunların benzerlerine rastlanmaktadır.

''Han Sarayı'' Devlet Tarih- Mimarlık Müzesi

Mümine Hatun Türbesi yakınlarında yer alan, Han Sarayı, Nahçıvan Hanlığı’nın temeli 1747 yılında Haydar Kuli Han tarafından kurulmuştur. 81 yıl faaliyet göstermiştir. 10 Şubat 1828 yılında imzalanan Türkmençay barış anlaşmasına göre, faaliyeti durdurulan, Nahçıvan ve Erivan hanlıkları resmen iptal edilerek Rusyanın bünyesine katılmıştır.

Azerbaycan topraklarında 1747 yılından oluşmuş 18 feodal devletten biri olan Nahçıvan hanlığının siyasi tarihteki büyük rolü olmuştur.


1787-1797 yıllarında bağımsız Nahçıvan Hanlığı’nın hanı, 1797 yılından 1820 yılına kadar Nahçıvan hanlığının hâkimi olmuş I Kalbalı Han tarafından Nahçıvan’da Han Sarayı inşa ettirilmiştir. Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Ali Meclisi Başkanının 2010 yılı 23 Ekim tarihli kararı ile ” Han Sarayı ” Devlet Tarih- Mimarlık Müzesi kurulmuştur. Şu anda 8 salondan oluşan müzede 900 den fazla sergi var . Bu sergiler içerisinde arşiv belgeleri, fotoğraflar, Nahçıvan hanlarının seceresi, hanlığın haritası da sergilenmektedir.

Nahçıvan Kalesi

Nahçıvan şehrinin güneydoğusunda arkeolojik anıt . Halk arasında Köhne Kale, Toprak Kale adları ile bilinmektedir . Kalenin inşa tarihi kesin olarak bilinmemektedir. 1957-59 yıllarında kalenin arazisinde yapılan araştırmalar sırasında zengin arkeolojik materyaller, özellikle seramik kap parçaları, taş gürzler bulunmuştur. Arkeolojik çalışmalardan bile taş gürzlerin Tunç devrinde, Tuz madenlerinde kullanıldığı bilinmektedir. Kalenin III Sasani hükümdarı Yezdegird’in ( 6322-651) tarafından inşa edildiği tahmin ediliyor. Plana göre neredeyse iki bölümden – küçük kale ve büyük kaleden- oluşmaktadır. Büyük kale, küçük kaleye oranla daha çok yıkıma maruz kalmıştır Büyük kalenin sağlam kalmış duvarlarının genişliği 1 metreye, Yüksekliği ise yer yer 5 metreye ulaşmaktadır.

Nuh Peygamber Türbesi

Kalenin batı köşesinde Nuh’un türbesi bulunmaktadır.

Metin Kaynak: ferdaaydar.com / turkiyeturizm.com / tr.wikipedia.org /

[@Dilaver]

Aras Nehri. Sağ taraf Nahçıvan, sol taraf İran

Yazar Neval KAVCAR'ın Yazısı

Elele tutuşmuş iki kardeşken, Ermeniler Sovyet tazyikiyle Azerbaycan topraklarını işgal eder eller ayrılır. Aradaki bağ kopar. Azerbaycan toprakları öyle stratejik şekilde bölünmüş ki o dönem, bölünen toprak parçası bile sınır değildir artık. O parça, ilerde yutulma gayeli çevrilmiştir. Hayat kordonu kesilmiş bebek gibi kalakalmıştır Nahçıvan.

Atatürk düşünmüş. Tekrar bağ nasıl kurar, kardeşlerimize kavuşuruz diye. İlerde esir Türk devletlerinin, birer birer hürriyetlerine kavuşacaklarından emindir.

İranla görüşülür. Nahçıvan’la sınır oluşturacak 17 kilometrelik toprak parçası satın alınır. Nahçıvan Özerk Bölgesiyle oluşturulan sınırdan bahsediyorum. Atatürk’ün Türk kapısı dediği yerden. Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile arasında bağ kuran, büyük liderin neler düşündüğünü göstermesi açısından da önemli bir örnek. SSCB’nin, genç Türkiye’yi Orta Asya Türk Devletlerinden koparma girişimi, böylece akamete uğrar. Ermeni barikatını yıkarak, bağı tekrar kurar.

17 Km uzunluğunda, 500 metre enindeki o bağlantı, bebeği ana karnına bağlayan kordon gibidir. Hayat veren bağlantı. Sevgi yolu. Tıkanan damarın açılması. Aynı zamanda Atamızın geleceği doğru okuduğu, Orta Asya politikasını anlatıyor. Nahçıvan yavru vatan olsa da, yaşam kordonu aslında Orta Asya’ya doğru uzanıyor. Anadolu Türkleri olarak, can buluyoruz. Şanlı maziye değiyoruz.

O büyük kurtuluşa yürürken çoluk çocuk.
Bu nefes bu bedeni terk edip gitse de
Ruhum at koşturacak, o büyük hengamede...

Atatürk’ün İran’la anlaşarak, satın aldığı o toprak parçası için resmi kaynak yazamadım. İçişleri Bakanlığının bilgi edinme sistemi ve e-posta adresi çalışmıyor. Bildiğim 17 km. uzunluk, 500 metre en. Çeşitli kaynaklarda uzunluk ’12, 13, 15, 18 km’ olarak değişiyor. O toprağa karşılık 10 kg altın verildi diyende var, 120 bin altın ödendi diyen de. Neyse ne. Önemli olan Atatürk'ün büyük dehasını göstermesidir.

[@Sevda]

Nahçıvan hakkında hiç bilgim yokmuş meğer. Atatürk'ün Nahçıvan üzerinde de büyük emeği varmış.

Tarihi, gezip görülmesi gereken yerleri hakkında verdiğin bilgiler için teşekkürler Dilaver. Eline sağlık.

[@Redwine]

Nahçıvan'ı gezmiş kadar oldum...

Kapsamlı bir konu olmuş...

Ellerine sağlık Dilaver...

Teşekkürler...

Konuya katkın için teşekkürler Tuco...

[@Gülümsün]

Sakin güzel bir ülke. Mimari yapıları da hayli dikkat çekici. Tam gezip görülecek yerler. Konu ve sunum için teşekkürler Dilaver modum ellerine sağlık olsun.
Turco katkıların için teşekkürler.