Osmanlı Çarşıları | Geleneksel Meslek Örgütlenmeleri ve Anadolu Çarşıları

[@Basakca]

Kırşehir

Kırşehir Belediyesi Arşivi

“...Yine Anadolu’nun herhangi bir yerinde sultan ya da bey yoksa oranın egemeni Ahi’dir. O, bu kimliği gereği gelen yabancıların her türlü gereksinimini de karşılar. Sözgelimi atı olmayana at, giysisi olmayana giysi, hatta yol harçlığı olmayana da kendi parasal gücü oranında harçlık verir. Buna karşılık tıpkı bir hükümdar gibi buyruklar verir. Emrine ve yasaklamalarına herkes itaat eder... Sözün kısası, ben yeryüzünde Ahilerden daha ileri düzeyde iyi işler ve iyi davranışlar gösteren kimseleri tanımadım. Bunlar bulundukları çevreye hem saygınlık hem yardım ve kolaylık saçarlar. Açları doyurmaya, herkesin gereksinimini karşılamaya can atarlar. Zorbaların kökünü kazırlar. Zalimleri ve böylelerine yandaşlık edenleri yaşatmazlar...”
Necdet Sakaoğlu ve Nuri Akbayar (Osmanlı’da Zenatten Sanata)

Kırşehir’de geleneksel çarşıların izlerini eski fotoğraflarda bile bulmak zor. Ancak geleneksel çarşıların tanıtımına yönelik hazırlanan bu çalışmada, Osmanlı’dan önce esnaflık ilkelerini ortaya koyan Ahi Evren’in yaşadığı kentten bahsetmeden geçmek de olmaz.

Ahilik, hırsızlık ve haramdan uzak durmayı, namuslu olmayı, kötü söz söylememeyi telkin eden ahlaki prensipleri yaymış; iyi, kardeşçe yaşama ilkelerini benimsemiştir. Bu örgütlenme zamanla Osmanlı’nın tüm kentlerine yayılmış, sadece çarşı esnafının ticari hayatını düzenlemekle kalmayıp, siyasi ve askeri hayatta Osmanlı İmparatorluğu’na destek olmuştur. Ahi Evren’in ölümünden sonra 15. yüzyılda yaptırılan Ahi Evren Camii ve Türbesi Kırşehir’dedir.

Havsa

Semiz Ali Paşa Dua Kubbesi
Fotoğraf: G. Kızılkayak

Osmanlı’nın sefer sırasında kullanmak üzere inşa ettiği menzil külliyeleri içinde bulunan çarşılardan biri de Edirne-Havsa’da bulunuyor. Sokollu Mehmet Paşa, Hersek sancak beyi görevini sürdürürken 1572 yılında ölen oğlu Kasım Paşa için bu külliyeyi yaptırıyor. Cami, imaret, arasta, kervansaray ve hamamdan oluşan külliyenin mimarı Mimar Sinan... Arasta ve kervansarayın tamamı yıkılmış. Hamam metruk halde... Çarşı yapılarından sadece -Lüleburgaz’daki Sokollu Mehmet Paşa Külliyesi’nde de bir benzeri olan- dua kubbesi sağlam kalabilmiş. Büyük kent çarşıları dışında çok az örneği kalan dua kubbesi örneklerinin geç kalınmadan korunması gerekiyor. Aksi takdirde Osmanlı coğrafyasındaki Osmanlı çarşı mimarlığının bu ilginç örneklerini kaybedeceğiz.

Kayseri

Kapalıçarşı

Fotoğraf: G. Kızılkayak

“Keçi derisini tabaklayıp sarı sahtiyan yaparlar, sanki altın sarısıdır ki insanın yüzünün rengi belli olur. Halk dilinde darb-i meseldir ki ‘Kayseri sahtiyanı gibi gıcır gıcır öter’ derler. Pabucu, mesti ve içi darayili sarı tabanlı çizmesi yeryüzünde yoktur. Bütün vezirlere hediye gider.”
Evliya Çelebi (Sayahatname)

Evliya Çelebi, Seyahatna-me’sinde Kayserili debbağ ve kavafları övgüyle anlatıyor. Kayseri Çarşısı ve esnafı bu övgüyü fazlasıyla hak ediyor. Çünkü onlar bundan 4 bin yıl önce Kayseri’yi dünyanın ticaret merkezi yapan Kültepelilerin mirasçıları… Tarihöncesi dönemlerde Kültepe’de önemli bir çarşı kültürü vardı. Assurlu tüccarlar burada kurdukları mahallelerde yaşar, Mezopotamya’dan getirdikleri ürünleri Anadolu’da üretilenlerle değiş tokuş ederlerdi. Kayseri esnafı geçmişten gelen bu önemli mirasın etkisiyle Kayseri kent merkezindeki büyük bölgede çarşı geleneğini yaşatıyor.

Bedesten

Fotoğraf: G. Kızılkayak

Kayseri’nin Osmanlı dönemi çarşısı 15. yüzyılın ortalarından itibaren sur içinde şekillenmeye başladı. Bu dönemde Selçukluların yaptırdığı bedesten faaliyetteydi. Osmanlı bedesteni ise II. Bayezid döneminde 15. yüzyılın sonlarında yaptırıldı. Evliya Çelebi 17. yüzyılda kentte iki bedestenin olduğunu doğruluyor.

Bedesten çevresindeki dükkânların inşa edilmesiyle Kayseri Kapalıçarşısı yavaş yavaş oluşmaya başladı. Gön Han ve Kadı Bedrettin Mahmut’un yaptırdığı dükkânlarla çarşı genişledi. 18. yüzyılda Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın bedestenle Gön Han arasına yaptırdığı Vezir Hanı’yla çarşı bölgesi en geniş sınırlarına ulaştı. Kapalıçarşı 18. ve 19. yüzyıllarda geçirdiği yangınlarda büyük zarar gördü. 1930’da yanlış bir uygulamayla valilik tarafından Kapalıçarşı’nın tonozlarının bir bölümü yıktırıldı. 1990’lı yıllarda yapılan onarım çalışmaları sonrasında çarşı bölgesi bugünkü halini aldı.

Antakya

Fotoğraf: M. Keskin

Antakya’nın en halk, En kekik, en çökelek çarşısı... Camiyi geçince hemen orda Birinci değil ikinci dükkân... Kırmızıbiber hevenkleri Bakır mangal, teneke ibrik Üçüncü Hacı Emin Efendi Beni dinliyor musun? Bak ne deyicin kene Biraz kimyon, biraz sumak... Yarım kilo domates pekmezi Yarım kilo künefelik peynir Kuş lastiği gibi sünücü Ustam dedi de kene... Dur gitme nere gidon Üç tane biberli ekmek Yirmi beş kuruşluk zahter Şu çanağa turşu koysun Şu satılı da eline al Belen pekmezi gelik mi sor Yoksa nar ekşisi doldursun... Ustam dedi de kene...
Ali Yüce (Uzun Çarşı)

Antakya’nın ünlü Uzun Çarşı’sının yöresel şiveyle konuşan peynircisi, künefecisi, sabuncusu, aktarı -sayıları azalsa da- yaşamaya devam ediyor. Ancak 16. yüzyıldan itibaren Uzun Çarşı’yı şekillendiren Kurşunlu Han, Sokollu Hanı, Bedesten, Yeni Han, Buğday Meydanı ve diğer çarşı yapıları yüzyılların yorgunluğunu zar zor taşıyor. Buna rağmen Antakya Çarşısı’nı ziyaret edenler gözlerini ve midelerini doyurarak evlerine dönüyor. Tepsi ve kâğıt kebapları, çeşit çeşit çökelekler ve Antakya’nın vazgeçilmezi künefe hâlâ geleneksel üretime bağlı kalınarak yapılıyor.

[@Banemin]

Çok kapsamlı bir konu olmuş. Atladığın çarşı kalmamış neredeyse.

Bizim köyedeki Hızır Bey Çarşısını saymazsak.

Ellerine sağlık Başakça...

[@ReaL]

İnternette, "Osmanlı Çarşıları" ile ilgili böyle derli toplu konu olduğunu sanmıyorum..

Herşeyi ile mükemmel... Lazım oldukça konuya gelip okuruz...

* * *

Ellerine sağlık, teşekkürler Başakça...

[@LaLe]

Ne kadar güzel bir konu yine.


Ellerine sağlık Basakca, teşekkürler.

[@Kardelen26]

Teşekkürler Başakca, bilgi dağarcığımız genişliyor , yedek beyin lazım olacak bu gidişle...

[@Canan]

Sayende, adım adım dolaştım çarşıları hepsi de harika ve bir sürü emek verilerek hazırlanmış senin tarafından Başakça.

Gazi Antep'de, eski bakırcılar çarşısından eser kalmamış Topu topu 3.4 bakırcı dükkanı kalmış. Nedenini sorduğumda da ''artık alıcı bulamıyoruz, herkes ucuz diye fabrika işine yöneldiler'' dediler. Aynı çarşıda sedef kakma el işleri de yok olup gitmiş. Değerlerimize bir de sahip çıksak ne iyi olur.

Ellerine sağlık teşekkürler.

[@OkyanusunKalbi]

Tek kelimeyle harika konu olmuş.

Müzik de çok yakışmış. Eline sağlık canım.

[@Türkü]

Bilmediğim ne kadar çok çarşı varmış. Çok büyük emek harcandığı belli bu sunum için.

Yeni bilgiler öğrendim,eminim günü gelince faydasını göreceğim.

Teşekkürler Başakça.

[@C.Doğan]

Bir daldım çarşılara sağa, sola bakarken kaybolmuşum. Yolu buldum ama koşar adım bile çıkmam saatler oldu.

Bursa Çarşılarını yılda bir kaç kez ziyaret ederim. İstanbul Çarşılarına ihtiyaç duydukça giderim. Edirne Çarşılarının bir kısmını gördüm.

Güzel paylaşım için Başakça'ya teşekkürler.

[@Mathematician]

Arasta. Daha önce duyup da ne olduğunu bilmediim bir şeydi. Şimdi görüp, öğreniyorum. Görselliği kadar bilgilendirmesiyle de çok güzel bir konu olmuş. Bursa çarşılarını görünce de bir iç geçirmedim desem yalan olur.

Emeğine sağlık Başakça.