Zihin Engelli Çocuklar | Öğretimde Kullanılan İşlem Süreçleri

[@AFiLi]

Öğretimde Kullanılan İşlem Süreçleri


1. İpuçları
İpucu, bireye belli bir uyaranın varlığında doğru tepkide bulunmasını sağlamak
amacıyla nasıl davranacağı ve ne yapacağına ilişkin hatırlatmada bulunmadır. İpuçları; sözel
ipucu, model olma (az görenler için) ve fiziksel yardımı içerir.

a. Sözel İpucu:


Bireyin yapmasını istediğimiz şeyi, sözcüklerle ifade etmektir. Sözel ipucu,
bireyler kendilerine söyleneni anladıkları takdirde hareketleri yapmalarına yardım eden
kullanışlı bir yoldur. Ayrıca sözel ipucu, bireye bir beceriyi gerçekleştirmesi için en az yardım
etme yoludur. Öğretimde sadece sözel ipucunun kullanılması düşünülüyorsa kullanılacak
sözel ipuçlarının birey için anlamı olup olmadığının araştırılması gerekmektedir. Birey için
bir anlamı olmayan sözel ipuçları verip bireyin beceriyi gerçekleştirmesini beklemek, bireyi
başarısız kılma anlamına gelmektedir. Bu nedenle pek çok durumda sözel ipucu, fiziksel
yardım ve model olma ipuçlarıyla birlikte kullanılarak sözel ipuçlarının birey için anlamlı
hâle getirilmesi amaçlanmaktadır. Öğretimde kullanılan sözel ipuçlarının bireyler başarılı
oldukça geri çekilmesi gerekmektedir.
b. Model Olma:


Bir kişinin yaptığı hareketi gözleyerek ve taklit ederek yapma ve
öğrenmedir. Beceri öğretiminde model olma ipucunun kullanılabilmesi için bireyin taklit
etme becerisine sahip olması gerekmektedir. Ancak, taklit etme becerisi de öğretilebilir bir
beceridir. Bu nedenle taklit etme, model olmadan önce öğrenilmelidir. Model olmada
öğretmen, bireyin o davranışı hangi eliyle, ayağıyla yapmasını bekliyorsa kendisi de o elini ve
ayağını kullanarak beceriyi gerçekleştirmelidir. Bunu yaparken öğretmenin, bireyin kullandığı
eli tarafında ve hafifçe ona dönerek durması daha uygun olmaktadır. Öğretmen, çocuğun
karşısına geçerek model olduğunda, birey öğretmenin beceri basamağını yaptığı eli ya da
koluyla beceri basamağını yapmaya çalışmakta ve bu durum karışıklık yaratabilmektedir.
Model olma ipucu da diğer ipuçlarında olduğu gibi geri çekilmelidir. Model olma,
sözel ipuçlarıyla birlikte kullanılır ve öğretim süreci içinde model olmanın ipuçları sistematik
olarak geri çekilerek bireyin sadece sözel ipuçlarıyla hareketi yapması sağlanır. Model olma
ipucu, hareketin tamamının yapılıp açıklanması ve yönerge verilmesinden, hareketi
başlatacakmış gibi bir davranış yapılıp açıklanması ve yönerge verilmesine doğru küçük
basamaklar hâlinde geri çekilmelidir. Model olma ipucunun kaç basamakta geri çekileceği,
tamamıyla bireye bağlıdır. Öğretmen, bireyin her beceri basamağında ne kadar modele
gereksinimi olduğunu saptamalıdır. Eğer model öğretmen dışında başka birisi olacaksa bu
kişinin, öğretimi yapılan birey tarafından kabul gören bir kişi olmasına dikkat edilmelidir.

c. Fiziksel Yardım: Bir kişiye; el, kol, ayak vb.leriyle yapılan vücut hareketlerini içeren
etkinlikleri öğretmek için uygulanan yardımdır. Fiziksel yardım, öğretmenin bireyle birlikte
bir beceri basamağının tamamını yapması ve ne yapıldığını söylemesinden; beceri basamağını
hiç yapmayıp ne yapılacağının söylenmesine kadar değişen bir süreç içinde uygulanır.
Fiziksel yardım uygulanırken sözel ipucu da birlikte verilir. Bireyin beceri basamağını
gerçekleştirmesini sağlamak amacıyla uygulanan fiziksel yardım geri çekilerek birey beceri
basamağını sözel ipuçlarıyla yapar hâle getirilir.
Fiziksel yardım uygulanırken özellikle el ya da kol hareketlerine ipucu verilirken
ipucu veren kişinin nerede durduğu önemlidir. Öğretmenin, bireyin arkasına geçerek ve beceri
basamağını bireyle birlikte yaparak fiziksel yardım uygulaması, karışıklığı önlemektedir.
Fiziksel yardımın amacı, bireye beceri basamağını nasıl yapacağını hissettirmek, zamanla
beceri basamağını sözel ipucuyla yapmasını sağlamaktır.
Fiziksel yardım uygulanırken ilk başta öğretmen, eliyle bireyin elinden ya da kolundan
sıkıca tutarak beceri basamağını yaptırır. Daha sonra öğretmen, bireyin beceri basamağına
katıldığını hissedince elindeki baskıyı hafifletir. Birey, beceri basamağını yapar hâle geldikçe
öğretmenin eli; bireyin bileğine, ön koluna, dirseğine ve omzuna doğru ilerler. Son olarak
öğretmen, güçlük hissettiğinde yardım etmek üzere elini, bireyin elinin yakınında bulundurur.
Sözel, model olma ve fiziksel yardım ipuçları ile bunların her birinin kendi içindeki
basamaklarıyla ilgili ipuçları geri çekilirken bireyin özellikleri dikkate alınmalı ve ipuçları
sistematik bir şekilde çekilmelidir. Birey çalışılan basamakta başarısız olursa öğretmenin
ipuçlarını hızlı çektiği düşünülebilir. Bu durumda öğretmen, önceki basamakta kullanılan
ipucuna geri dönerek çalışmaya devam etmelidir.

2. Şekil Verme
Şekil verme, bireye yeni bir davranışın kazandırılması, var olan davranışlarının
artırılması ya da gerçekleştirmesinde kullanılan temel süreçlerden biridir. Şekil verme, bir
davranışın ögelerinin birkaçının pekiştirilmesini ve diğer ögelerinin pekiştirilmemesini ya da
sönmesini içerir. Başlangıçta, gösterilen davranışlardan hedef davranışa yakın olan başarılı
davranışlar pekiştirilirken sonra bu davranışların pekiştirilmesine son verilerek davranış
çeşitlendirilir ve aralarından hedef davranışa yakın olan davranışlar seçilip tekrar
pekiştirilerek hedef davranışın oluşumu sağlanır. Şekil verme sürecinde sadece hedef davranış
değil, hedef davranışa ulaşmayı sağlayan her tepki pekiştirilir. Böylece bireylerden,
davranışın son şeklini beklemek yerine, bireyin gösterdiği küçük ilerlemeler pekiştirilerek
davranışa şekil verilir.

KAYNAK: ÖZEL EĞİTİM VE REHABİLİTASYON MERKEZİ
YAYGIN GELİŞİMSEL BOZUKLUKLAR DESTEK EĞİTİM PROGRAMI