Ahmet Adnan Saygun (1907-1991) Türk Besteci ve İlk Devlet Sanatçısı

[@LaLe]

Ahmet Adnan Saygun (1907-1991)
Türk Besteci

Türk Beşleri'nin en popüler isimlerinden biri olan Ahmet Adnan Saygun, 7 Eylül 1907'de İzmir'de doğdu. İzmir de lise döneminde, müzik öğretmeninin isteği üzerine öğretmeni tarafından kurulan dört sesli koroya katıldı. Piyano eğitimine bu dönemde başlayan Saygun, ilk kompozisyon denemelerini de yine aynı dönemde oluşturmuştu. Aynı öğretmen Saygun daki yeteneği görmüş olacak ki, mutlaka özel piyano dersi alma konusunda Saygun'u zorlayınca Rossati adında bir öğretmenden piyano dersleri almaya başladı. Daha sonraları Macar asıllı Tevfik Bey den de ders alan Saygun'un geleceğe ait planlarında artık okumak yoktu. Hoş sevdiği dersler olarak matematik, edebiyat ve müziği söylense de çok başarılı bir öğrencilik geçirmediği, ancak sınıfını düzenli geçtiği de bir gerçekti. Müzik, onun kafasındaki tek gelecekti. Okulu bitirince, üniversiteye girmeyerek kendini tümüyle müziğe verdi.

Çocukluğu

Öğretmen maaşıyla ailesini zorlukla geçindirebilmeye aldırmayan baba Celal Saygun çocuklarına özel Fransızca dersi aldırmakla kalmayıp, sanki oğlu Adnan'daki bu yeteneği o zamandan sezmiş gibi 12 yaşında ilk piyanosunu da almıştı.

Saygun ilk işine 1920 yılında yani 13 yaşındayken başladı. Milli Sinemada filmlere piyano ile eşlik etmesinin yanı sıra, gişede bilet satmak, projeksiyon yönetmek gibi sinemanın diğer işlerine de bakıyordu.

1923-24 yılları arasında, liseyi bitirmiş bir genç olarak babası artık para kazanması ve mutlaka bir mesleğinin olması gerektiğini belirterek oğlunu iş aramaya zorladı. 9 ay içinde su şirketinde memurluktan, baharatçı dükkanında baharat şişeleri doldurma işlerine kadar denemediği iş kalmamış, ama hiç birinde başarılı olamamıştı. Bu iş gayretlerinin yanı sıra Hüseyin Sadettin Arel Bey'den iki ay boyunca armoni dersleri aldıktan sonra, armoni bilgisini kendi kendine ilerletmeye devam ettirirken, aynı zamanda da kontpuan çalmayı yine kendi gayretiyle öğrendi. İzmir Milli Kütüphanesi’nde kitap memurluğu yaptığı sırada kütüphanedeki yabancı kaynaklı kitaplardan yararlanarak müzik konusundaki bilgilerini çoğaltmaya gayret etti. Bu çalışmaları sırasında otuz bir ciltlik La Grance Encyclopedie’deki müzikle ilgili maddeleri Türkçe’ye çevirerek altı ciltlik büyük bir “Musiki Lugatı” meydana getirdi.

1926'da yani 19 yaşında Ankara Musiki Öğretmenlik Okulu'nda girdiği sınavı kazanarak, İzmir Erkek Lisesi'nde müzik öğretmenliğine başladı. İlk senfonisini 19 yaşında bu görev sırasında yazmaya başlayan Saygun’un batıdaki meslektaşlarının imkanları, kaynakları, eğitim şartları ile kıyaslanacak olursa, bestecilik öyküsü bir mucizeydi.

Piyanosu

1928 yılında açılan sınavı kazanarak müzik öğrenimi görmek üzere, devlet bursuyla Paris'e gönderildi. Paris'in en ünlü müzik okulunda, dönemin çok ünlü müzik hocalarının verdikleri derslere katılma şansını elde etti. O dönemler Saygun’un en çok ilgilendiği besteciler, Bach, Beethoven ve Wagner’di. Paris'de piyanodan sonra org çalmaya da başladı. Böylece Hıristiyan kültürünün temeli olan kilise müziğini yakından tanıma fırsatı oldu. Müziğin yanında plastik sanatlarla da ilgilenmekteydi.

1929-1930 arasında henüz öğrenciyken ilk eseri olarak kabul edilen "Divertimento" adlı orkestra yazısını yazdı.

1931'de Paris’te açılan bir kompozisyon yarışmasında kazanan birkaç eser arasında, Saygun’un çalışması olan Divertimentoda yer almış, ancak kendisi ne yazık ki o sırada Paris’te bulunabilmek için gerekli maddi imkanı olmadığı için ilk eserini dinlemek fırsatını elde edememişti. Aynı eserin 1932 yılında Varşova’daki gösterisine de aynı nedenle gitme imkanı olmamıştı. Türkiye ye dönünce Ankara Musiki Öğretmenlik Okulunda kontrpuan öğretmenliğine atandı.

Yedi yaşında o küçük kalbinde, Dünya Savaşlarının bütün acılarını yaşamış ve savaş kokusunu duymuş bir çocukluk geçiren Saygun, Yunus Emre’nin “Divan” ını okuyunca;

“Benim yazılarımda baştan beri aşk motifi yatmaktadır. İnsanların birbirini sevmek yerine en büyük vahşeti yapmaları, dost ve kardeş olacaklarına birbirlerini boğazlamaya çalışmalarına karşı duyduğum dehşet, müziğime en çok yansıyan duygularımdadır.” demekteydi.

1934 yıllarında Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası'nda kısa süre de olsa şeflik görevini üstlendi. O dönemde İran Şahı’nın Ankara’yı ziyareti nedeniyle Atatürk’ün isteğiyle kısa sürede ilk Türk operası olan "Özsoy" u yazdı. Özsoy adı verilen bu opera, Türk Milleti’nin doğuşunu, İran ve Türk milletlerinin kökü uzun yıllar öncesine dayanan kardeşliğini ifade etmekteydi. Böylece komşu ülke ile dostluk bağları pekiştirilirken, Cumhuriyet Türkiyesi’nin de temel değerleri tanıtılacaktı.

Temsil büyük bir başarı ile gerçekleşti. Atatürk, kıvanç ve gururla “İşte gerçek müzik devrimi budur” demekteydi. Özsoyun bu başarısı üzerine Atatürk, Saygun’dan ikinci bir opera daha bestelemesini istedi. Konu yine Atatürk’ün kendisi tarafından verilmişti ve yeni bir ulusun yaratılışı, yeni Cumhuriyet insanının doğuşu üzerineydi. Böylece "Taşbebek" doğdu. Saygun tarafından hazırlanan bu ilk iki Türk Operası, Atatürk'ün devrimlerinin müziğe yansımasının en somut örnekleri olarak, tarihteki yerini almıştır.

1936 da İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuarı nda öğretmenliğe atandı.

1939'da Saygun için Ankara günleri başlıyordu. Cumhuriyet Halk Partisi nin müzik danışmanlığına ve o dönemde çok revaçta olan halkevlerinin müzik müfettişliğine getirildi.

1940 yılında birkaç arkadaşıyla birlikte kurduğu dernekte, batı müziğinin çeşitli dönemlerine ait bir çok eserin seslendirildiği konserler düzenledi, müzik konusunda kitaplar ve broşürler yayımladı.

1938 yılında Atatürk’ün ölümüyle birlikte bestelemeye başladığı "Yunus Emre Oratoryosu" nu tamamlandığında Saygun 35 yaşındaydı. Kendi düzenlemesine göre, 26. eseriydi. İlk defa 1946 yılında Ankara’da seslendirildiğinde, Saygun 10 yıllık bir gözden düşme döneminden sonra yeniden olağanüstü bir zafer kazanıyor ve artık ünü yurt dışına da taşıyordu. Oratoryo; 1958 yılında Birleşmiş Milletlerin kuruluş yıldönümü nedeniyle New York’da, ünlü şef Leopold Stokowski yönetiminde seslendirildikten sonra, konser’e ayıp olmasın diye, dudak bükerek gelmiş olan bazı ülkelerin temsilcilerinin, eserin bitimiyle nasıl hayranlık içinde kaldıkları; Birleşmiş Milletler’in koridorlarında Türk temsilcilerine nasıl bir başka saygı göstermeye başladıkları, nasıl başka bir gözle baktıkları görülmeye değerdi.

Hemen arkasından da Ankara Devlet Konservatuarı'nda kompozisyon öğretmenliğine atandı.

1971'de Devlet Sanatçılığı Kanunu yürürlüğe girdikten sonra ilk olarak kendisine "devlet sanatçısı" unvanı verildi.

1972 den sopnra TRT Yönetim Kurulu üyeliği, İstanbul Devlet Konservatuarı'nda (Mimar Sinan Üniversitesi Devlet Konservatuarı) etnomüzikoloji öğretmenliği ve Uluslararası Halk Müziği Konseyi'nde yönetim kurulu üyeliği gibi görevlerde bulundu.

1981'de "Atatürk Sanat Armağanı" kazandı.

1985'te kendi alanında ilk olarak kendisine "sanatçı profesör" unvanı verilmesi uygun görüldü.

1990'da ülkemizin en önemli müzik ödülü sayılan Sevda-Cenap And Müzik Vakfı Onur Ödülü Altın Madalyası ile ödüllendirildi.

6 Ocak 1991 tarihinde İstanbul’da vefat etti.

[@LaLe]

Eserleri

Opera

• Op.9 Özsoy (tek perde / one act), 1934
• Op.ll Taşbebek (tek perde / one act), 1934
• Op.28 Kerem (üç perde / three acts), 1947-52
• Op.52 Köroğlu (üç perde / three acts), 1973
• Op.65 Gılgamış, 1983
• 
  

Bale

• Op.17 Bir Orman Masalı / A Forest Tale (koreografik süit / choreographic suite), 1939-43
• Op.75 Kumru Efsanesi / A Legend, 1986-87

Şan ve Orkestra Eserleri

• Op.3 Ağıtlar/ Laments (tenor solo ve erkekler korosu / tenor solo and male chorus), 1932
• Op.6 Kızılırmak Türküsü / Folk Song (soprano), 1933
• Op.16 Masal / Lied (bariton solo / baritone solo), 1940
• Op.19 Eski Üslupta Kantat / Cantata in the Old Style (solistler ve koro / soloists and chorus), 1941
• Op.21 Geçen Dakikalanm (bariton solo / baritone solo), 1941
• Op.23 Dört Türkü / Four Folk Songs, 1945
• Op.26 Yunus Emre Oratoryosu / Yunus Emre Oratorio (solistler, koro, orkestra / soloists, chorus, orchestra), 1946
• Op.41 On Türkü / Ten Folk Songs, 1968
• Op.54 Ağıtlar - İkind Defter/ Laments - Book II (tenor solo, erkekler korosu / tenor solo, male chorus), 1974
• Op.60 İnsan Üzerine Deyişler 1 / Mediations on Men 1, 1977
• Op.61 İnsan Üzerine Deyişler II / Mediations on Men II, 1977
• Op.64 İnsan Üzerine Deyişler IV/ Mediations on Men IV, 1978
• Op.66 İnsan Üzerine Deyişler V / Mediations on Men V, 1978
• Op.67 Atatürk'e ve Anadolu'ya Destan / Epic on Atatürk and Anatolia, 1981
• Op.63 İnsan Üzerine Deyişler III / Mediations on Men III, 1983
• Op.69 İnsan Üzerine Deyişler VI / Mediations on Men VI, 1984

Orkestra eserleri

• Op.l Divertimento (darbuka ve saksofonlu büyük orkestra / large orchestra with saxophone and darbuka), 1930
• Op.13 Sihir (ya da Büyü) Raksı / Magic Dance (Taşbebek Operası'ndan bölüm / movement from the Taşbebek Opera), 1934
• Op.l4 Süit/Suite, 1936 Op.24 Halay, 1943
• Op.l0/b İnci'nin Kitabı / İnci's Book (orkestra uyarlaması / symphonic arrangement), 1944
• Op.29 Birinci Senfoni / SymphonyNo.l, 1953
• Op.30 İkinci Senfoni / Symphony No.2, 1958
• Op.39 Üçüncü Senfom / Symphony No.3, 1960
• Op.49 Deyiş / Dictum (yaylı çalgılar / strings), 1970
• Op.53 Dördüncü Senfoni / Symphony No.4, 1974
• Op.57 Ayin Raksı / Ritual Dance, 1975
• Op.62 Concerto da Camera (yaylı çalgılar / strings), 1978
• Op.70 Beşinci Senfoni / Symphony No.5, 1985
• Op.72 Çeşitlemeler/Variations, 1985

Konçertolar

• Op.34 Birinci Piyano Konçertosu / Concerto for Piano No.l, 1952-58
• Op.44 Keman Konçertosu / Concerto for Violin, 1967
• Op.59 Viyola Konçertosu / Concerto for Viola, 1977
• Op.71 İkinci Piyano Konçertosu / Concerto for Piano No. 2,1985
• Op.74 Viyolonsel Konçertosu / Concerto for Violoncello, 1987

Oda Müziği

• Op.4 Sezişler / Intuitions (iki klarinet / two clarinets), 1933
• Op.8 Vurma Sazlı Kuvartet / Percussion Quartet (klarinet, saksofon, vurma çalgı, piyano / clarinet, saxophone, percussion instrument, piano), 1933
• Op.12 Sonat / Sonata (piyano ve viyolonsel / piano and violoncello), 1935
• Op.20 Sonat / Sonata (piyano ve keman / piano and violin), 1941
• Op.27 Birinci Yaylı Sazlar Kuvarteti / String Quartet No.l, 1947
• Op.33 Demet (keman ve piyano için süit / suite for violin and piano), 1955
• Op.35 İkinci Yaylı Sazlar Kuvarteti / String Quartet No.2, 1957
• Op.37 Trio (obua, klarinet, arp / oboe, clarinet, harp), 1966
• Op.43 Üçüncü Yaylı Sazlar Kuvarteti / String Quartet No.3, 1966
• Op.46 Nefesli Sazlar îçin Kentet / Quintet for Wind Instruments, 1968
• Op.50 Üç Prelüd / Three Preludes (iki arp / two harps), 1971
• Op.55 Trio (obua, klarinet, piyano / oboe, clarinet, piano), 1975
• Op.68 Dört Arp için Üç Türkü / Three Folk Songs for Four Harps, 1983
• Op.78 Dördüncü Yaylı Çalgılar Kuvarteti / String Quartet No.4 (iki bölüm / two movements), 1990

Şan ve Piyano

• Op.32 Üç Balad / Three Ballades, 1955
• Op.48 Dört Ezgi / Four Melodies, 1977

Piyano eserleri

• Op.2 Süit / Suite, 1931
• Op.l0/a İnci'nin Kitabı / İnci's Book, 1934
• Op.15 Sonatina, 1938 Op.25 Anadolu'dan / From Anatolia, 1945
• Op.51 Küçük Şeyler / Short Things, 1950-52
• Op.38 Aksak Tartılar Üzerine On Etüd / Ten Etudes on "Aksak" Rhythms, 1964
• Op.45 Aksak Tartılar Üzerine On îki Prelüd / Twelve Preludes on "Aksak" Rhythms, 1967
• Op.47 Aksak Tartılar Üzerine On Beş Parça / Fifteen Pieces on "Aksak" Rhythms, 1967
• Op.56 Ballade (iki piyano / two pianos), 1975
• Op.58 Aksak Tartılar Üzerine
• On Taslak / Ten Sketches on "Aksak" Rhythms, 1976
• Op.73 Üç Piyano için Poem / Poem for Three Pianos, 1986
• Op.76 İki Piyano için Poem / Poem for Two Pianos, 1989
• Op.77 Piyano Sonatı / Piano Sonata, 1990

Solo enstrümanlar İçin çalışmalar

• Op.31 Partita (viyolonsel / violoncello), 1954
• Op.36 Partita (keman/violin), 1961

Koro çalışmaları

• Op.5 Manastır Türküsü / Folk Song, 1933 Op.7 Çoban Armağam, 1933
• Op.42 Duyuşlar / Impressions (üç kadın sesi / three female voices), 1935
• Op.18 Dağlardan Ovalardan, 1939
• Op.22 Bir Tutam Kekik, 1943

Edebiyat üzerine çalışmaları

• Türk Halk Musikisinde Pentatonizm / Pentatonism in Turkish Folk Music, Istanbul, 1936
• Rize, Artvin ve Kars Havalisi, Türkü, Saz ve Oyun Havalan /Some Local Instruments and Folk Dances, Istanbul, 1937
• Yedi Karadeniz Türküsü ve Bir Horon / Seven Folk Songs and a Folk Dance From the Black Sea, Istanbul, 1938
• Halkevlerinde Musiki / Music in "Halkevleri", Ankara, 1940
• Yalan (sanat konuşmalan / discussions in the field of art), Ankara, 1945
• Karacaoğlan, Ankara, 1952
• Lise Müzik Kitabı (1-2-3) / Music Book for Lycee (three volumes) (Halil Bedi Yönetken ile / with Halil Bedi Yönetken),Ankara, 1955
• Musiki Nazariyatı / Theory of Music (dört cilt / four volumes), Ankara Devlet Konservatuvan Yayım, 1 (1958), II (1962), III (1964), IV (1966)
• "La Musique Turque", Pleyel Edition, Müzik Ansiklopedisi, Müzik Tarihi Serisi Cilt I, Paris, 1960
• "La genie de la melodie" (Zoltan Kodaly'ın Yüzüncü Yılı Nedeniyle / About Zoltan Kodaly), Budapeşte / Budapest, 1962
• Türk ve Macar Müziği Üstüne Çalışmalar / Studies on Turkish and Hungarian Music, Budapeşte / Budapest, 1964
• Töresel Musiki, Ankara, 1967
• Toplu Solfej / Solfeggio (iki cilt / two volumes), Ankara, 1968
• Folk Music Research in Turkey (Bela Bartök ile birlikte / with Bela Bartök), Budapeşte / Budapest, 1976
• Atatürk ve Musiki / Atatürk and Music, Sevda Cenap And Vakfı Müzik Yayınları, Ankara, 1981

Alıntıdır

[@Liaaa]

Klasik batı müziğinin doyurucu ses tonuna sahip piyanist.

Tanıtım için teşekkürler LaLe.