Eski Türklerde Toplumsal Yaşam

[@RuzgarC]

Eski Türk toplumunun temel çekiredeğini oluşturan, dış evliliklere dayalı, soyun babadan geldiği üyelerin ortak bir ad ve köken efsanesine sahip olduğu dar bir aile biçimiydi.Bu aile karmaşık bir ağı içindeki bir Oymağın üyesiydi, çünkü coğrafi ve ekonomik koşullar tek başına kalmaya izin vermiyordu.Bununla birlikte büyüye duydukları eğilim nedeniyle (şamanlar) ya da topluluktan dışlanıp çoğu zaman sefil bir yaşam sürenlerde vardı.

Bu topluluklar tehdit altında güçsüz kaldığından çoğu zaman federasyon halinde birleşmişler ve imparatorluk parçası olmayı kolayca kabul etmişlerdir.İmparatorluğun başında bir hükümdar örneğin Hunlar'da Şan-yü,Juan juanlarda da kağan ya da Han vardı. İmparatoriçe ise Katun ya da Hatun'du.İmparatorluk çifti 'Göğe benzer',"Gökten gelmiş" ve "Gök tarafından" .Gökten kutunu, desteğini ve ruhunu almıştır. İmparatorluk çifti tahta çıkarken tanrının onları kabul etmesi için keçe bir örtü üzerindegöğe kaldırılırlardı.

İmparatorluk çiftinin çevresinde hep önemli kişiler, beyler yer alırlardı.Ayrıcalıklı bir sınıfın üyesi olan beylerin uygarlaşmaya özel bir eğilimleri vardı ve yabancı gelenekleri ilk benimseyen ya daçinlileşmek adına halka ilk ihanet eden onlar olurlardı.Beyler unvanların birbirinden ayırdığı pek çok göreve sahip olurlardı. En büyük bey batıda "kral naibi" unvanına karşılık gelen yabgu'ydu.

Bunlar, Türüklerde büyük olasılıkla batı uç beyliklerinin komutanlığını yapan hükümdarların büyük oğulları , küçük oğulları en azından akrabaları ve kağan olmadan önce şad olan İlteriş ve Bige'nin durumundan bakarak söylenebilir ki hükümdardan sonra gelen en büyük beylerdi.Onların ardından tarhan'lar,çor'lar, tutuk'lar, ataman'lar gelirdi.Atamanlar vergi toplayıcısı oldukları için halk tarafından pek sevilmezlerdi, bu da onların boyun üyesi değil hükümdarın çevresinden olduklarını gösterir.

Tahta veraset çıkılırdı, ama belirli bir düzen dahilinde değil, kuşkusuz bir seçime yada kişisel değere göre gerçekleştirilirdi.Kardeşler sık sık anlaşmazlığa düşer ancak anlaştıklarında da kendi yararlarına olurdu:Bumin ile İstemi,Bilge Kağan ile Kül Tekin hatta belki de Atilla ile Bleda Bu duruma örnek gösterilebilir.Bu konudaki tek yararlı yasa olan en büyük erkek çocuğu babalarının sağlığında başkentin uzağında bir toprak verip yeni fetihlerle görevlendirmek, en küçük çocuğu da baba evini koruması ve tahtın varisi olması yasasının o sıralar kabul gördüğünü kanıtlayacak bilgiler bulunmamaktadır.

Göçebeler yaşanan beklenmedik felaketler dışında bazı büyük birlikler düzeni koruduğu ya da akınlar gerçekleştirildiği müsddetçe durumlarından şikayetçi değildi.Bu topluluk siyasaldan çok toplusal bir kavramı belirten "budun" yani halk sözcüğü ile anlatılırdı.Budun'un kağanla uyum içinde olması, halkın kağanın yararlı eylemlerinin bilincinde olduğunu, kağanında halka gösterdiği önemi ortaya koyuyordu.Bir çin metninde kağanın "boylarım bolluk içinde yaşıyor bu bana yeter" dediği nakledilir.Türükler genelde yün ve kürk giysi giyen, saçlarını açık bırakan kimseler olarak tanımlanır.Hunlar ise keten gömlek ve sıçan derilerinden üstler giyer.Başlarında bir miğfer ya da yumuşak bir başlık, ayaklarındaysa teke derisinden dolaklar taşırlardı.

Kadınlar büyük bir serbestliğe sahiptiler ve özel görevler üstlendiklerinde erkeklerin yapabildiği her işi yapabilirlerdi.Ata binebilirler, avlanabilirler, şaman ayinleri düzenleyebilirlerdi.Kadınların boyları içinde yüksek göörevlere geldikleri olmuştur.

Günlük meşguliyetler bozkır insanlarına fazlaca boş zaman bırakıyordu. Pekçokları için gün hareketsiz duran atların üzerinde sürülerini beklemekle geçerdi.Hunlar ve Moğolların sanki at üzerinde doğdukları yönündeki aktarımların nedeni budur.At üzerinde düş kurar, yemek yer hatta kimi zaman uyurlardı.Zar,aşk oyunu, uçurtma uçurma, sürüp giden masallar ve "yarı yabani ama kulağa hoş gelen ve insanı şenlendiren "bazı gece ve gündüz eğlenceleri dışındaki bütün dinlendirici ya da hoş vakit geçirmeye yönelik etkinlikler şiddet içeriyordu.

Av şavaşın yerini tutan bir etkinlik olarak görülür ya da daha sonraki tarihten kalma bir metne göre savaşı en iyi öğreten etkinlik kabul edilirdi. Türklerin gözünde savaş ve av hemen hemen eş anlamlıydı.Okla avlanılırdı ancak avlanan hayvanın öç almasını engellemek için saldırma ihtimali de düşünülerek av hayvanlarının avcının bulunduğu yere güdülmesi suretiyle avlanmada kullanılırdı. Yine av için eğitilmiş çakırdoğan kuşu,kement,tuzak, taşlama, kırbaç kullanma da avda tercih edilirdi.Spor adı verilebilecek etkinliklere düşkünlükleri , çin kaynaklarına göre "cins-i latif" tarafından oynanan ayak oyunlarına, at yarışlarına, güreş, ok atma, cirit, hayvanları birbirleri ile ya da insanların deve, koç, boğa gibi hayvanlarla yaptıkları dövüşlere itibar kazandırmıştır.

Şölene düşkündüler; evlenmeler, ergenlik döneminde düzenlenen törenler, elçi kabulleri, anlaşmalar,yeminler,yas ve ölüleri anma günleri hep hep şölen bahanesiydi.Konuklar her zaman el üstünde tutulurdu. nitekim konukseverlik anlamında Türklerde dünden bugüne değişen pek birşey olmamıştır. Şölenlerde bol bol yenilir,doyasıya içilirdi. Maylanmış kısrak sütü olan kımızın alkol derecesinin yüzde dört ila beş arasında değiştiğini biliyoruz.Görgü kuralları ev sahibinin ellerini giysisine silmesini gerektirirdi ve çok yağlı bir giysi zenginlik ve cömertlik göstergesiydi. Örneğin "Tonyukuk " giysisi yağlı anlamına gelirdi.

Kaynak : Türklerin Tarihi/Jean-Paul Roux
Kaynak : Türk Milli Kültürü/İbrahim Kafesoğlu