Düzeltme İşaretinin Kullanımı (İnceltme, Uzatma, Şapka İşareti)

[@SuLTaN]

Düzeltme İşaretinin Kullanımı



(İnceltme, Uzatma, Şapka İşareti)

Düzeltme işareti(^), bir noktalama işareti ve bir tipografik işarettir. "İnceltme işareti, şapka işareti ve uzatma işareti olarak da adlandırılır. Teknik olarak işaretlendiği (üstünde bulunduğu) değil bir önceki harfi inceltir. Kural oluşturulurken kabul edilen bu durum genel geçer olarak Türkçe diline yerleşmiştir. Teknik olarak Türkçe dilinde hiç bir sesli harf incelmez. İnceltme işareti sessiz harfleri incelterek düzeltme yapar. Yine teknik olarak inceltme işareti sadece sesli harflerin üzerine konularak (işaretlenerek) hece uzaması sağlanır.

Alfabetik sıralamalarda kısa ünlüler önce gelir. Örneğin "alem" kelimesi "âlem" kelimesinden önce yazılır.

Düzeltme işaretinin kullanılacağı yerler aşağıda gösterilmiştir:

1. Uzatma Amaçlı: Yazılışları bir, anlamları ve söylenişleri ayrı olan kelimeleri ayırt etmek için okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine konur:

• adem (yokluk), âdem (insan)
• adet (sayı), âdet (gelenek, alışkanlık)
• alem(bayrak), âlem (dünya, evren)
• aşık (eklem kemiği), âşık (vurgun, tutkun)
• hal (sebze, meyve vb. satılan yer), hâl (durum, vaziyet)
• hala (babanın kız kardeşi), hâlâ (henüz)
• hakim: hikmet sahibi, hâkim: yargıç
• rahim (esirgeme), rahîm (koruyan, acıyan)
• şura (şu yer), şûra (danışma kurulu) vb.

! Eğer bu tür bir karışıklık meydana gelmiyorsa düzeltme işareti kullanılmaz.

Örnek: tarih, cahil, takip, layık.

UYARI: Katil (<katl = öldürme) ve kadir (<kadr = değer) kelimeleriyle karışma olasılığı olduğu hâlde katil (ka:til = öldüren) ve kadir (ka:dir = güçlü)kelimelerinin düzeltme işareti konmadan yazılması yaygınlaşmıştır.

2. İnceltme Amaçlı: Arapça ve Farsçadan dilimize giren birtakım kelimelerle özel adlarda bulunan ince" g, k " ünsüzlerinden sonra gelen "a ve u" ünlüleri üzerine konur:

dergâh, gâvur, karargâh, tezgâh, yadigâr, Nigâr; dükkân, hikâye, kâfir, kâğıt, Hakkâri, Kâzım; gülgûn, merzengûş; mahkûm, mezkûr, sükûn, sükût vb.

! Kişi ve yer adlarında ince "l "ünsüzünden sonra gelen "a ve u" ünlüleri de düzeltme işareti ile yazılır:

Halûk, Lâle, Nalân; Balâ, Elâzığ, İslâhiye, Lâdik, Lâpseki, Selânik vb.

3. Nispet i'si: Nispet ekinin, belirtme durumu ve iyelik ekiyle karışmasını önlemek için kullanılır:

• askerî: askerlikle ilgili (askerî okul), askeri: "asker"in belirtme hâli (Türk askeri)
• dinî: dinle ilgili, dinsel (dinî bilgiler), dini: "din"in belirtme hâli (İslam dini)
• ilmî: ilimle ilgili, bilimsel (ilmî tartışmalar), ilmi: "ilim"in belirtme hâli (fizik ilmi)
• millî: milletle ilgili, ulusal (millî meseleler), milli: mili olan
• resmî: devletin olan, devletle ilgili (resmî kuruluşlar), resmi: "resim"in belirtme hâli (Atatürk'ün resmi)

! Eğer bu tür bir karışıklık meydana gelmiyorsa düzeltme işareti kullanılmaz.

Örnek: siyasi, hukuki, insani, iktisadi...

! Nispet i'si alan kelimelere Türkçe ekler getirildiğinde düzeltme işareti olduğu gibi kalır.

Örnek: millîleştirmek, millîlik, resmîleştirmek, resmîlik...

Kaynak 1

Kaynak 2

[@Canan]

Tam da bugün lazım oldu bana ''hâlâ'' yazmak. Ama klavyemle yazamadığımdan ''hala'' olarak attım konu başlığını. Kopyalamayı da düşünmedim açıkçası

Teşekkürler Sultan

[@Muradyum]

Teşekkürler Sultan,yine güncel bir konu açmışsın.Ben de bir örnekle,bu işaretin önemini belirtmek isterim:

Size kredi açanlar karınızı paylaşmak istiyorlar derseniz,karakol ya da hastaneda açarsınız gözünüzü.
Size kredi açanlar kârınızı paylaşmak istiyorlar:derseniz uyarınıza teşekkür ederler..

[@OkyanusunKalbi]

Arapça ve Farsça'nın dilimize girmesinden ileri geliyor. Kendi dilimizi kullanmak istiyorsak şapkadan inceltmeden dilimizi arındırmamız gerek.

Hâlânın, hala olmadığını cümle içinde anlayamıyorsak kendimizi camdan atalım. Konuşurken de inceltemiyorsak, eh diksiyon eğitimine ihtiyacımız var demektir.

Alttakilerin hepsini üşenmedim TDK'dan anlamlarına kadar baktım.

--

Şapkalar dilimizden kaldırılmalı, düşüncem bu yönde..

! Kişi ve yer adlarında ince "l "ünsüzünden sonra gelen "a ve u" ünlüleri de düzeltme işareti ile yazılır: Halûk, Lâle, Nalân; Balâ, Elâzığ, İslâhiye, Lâdik, Lâpseki, Selânik vb.

haluk
sıfat, eskimiş, (l ince okunur), Arapça ḫalūḳ
Temiz huylu, iyi ahlaklı:
"Ahmet Naci, ağırbaşlı, çalışkan ve haluk bir gençti." - Reşat Nuri Güntekin

lale
(la:le, l ince okunur), Farsça lāle
1. isim, bitki bilimi Zambakgillerden, yaprakları uzun ve sivri, çiçekleri kadeh biçiminde, türlü renkte bir süs bitkisi (Tulipa gesneriana).
2. isim Meyve koparmak için ucuna üçlü veya dörtlü bir çatal geçirilmiş sırık.
3. isim, tarih Ağır hapis mahkûmlarının boynuna geçirilen demir halka.


nalan
sıfat, (na:la:n, l ince okunur), Farsça nālān
İnleyici, inleyen.



bala
isim, halk ağzında
Yavru, çocuk.

Balâ
isim, özel, (ba:lâ


Elâzığ
isim, özel, (elâ'zığ)
Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan illerinden biri.


islâhiye
isim, özel, (islâ:hiye)
Gaziantep iline bağlı ilçelerden biri.


Lâdik, -k'i
isim, özel, (lâ'diği)
Samsun iline bağlı ilçelerden biri.


Lâpseki
isim, özel, (lâ'pseki)
Çanakkale iline bağlı ilçelerden biri.


selanik, -ği
isim, (sela:nik, l ince okunur)
Atkı, hırka vb.nde kullanılan bir tür örgü biçimi.