Türk Halk Müziği | Halk Çalgıları

[@Canan]

Türk Halk Müziği toplumun ortak duygu ve düşüncelerini yalın, samimi, duygulu, coşkulu ve içli ezgilerle anlatan köklü bir müzik sanatıdır. Türk halkının zevkle dinlediği bu müzik doğal ve sosyal olayları, acı, sevgi, özlem ve gurbet gibi ortak duyguları, insanımızın mertlik ve kahramanlık gibi ulusal özelliğini tarihi olayları, konu alan büyük bir kültür hazinesidir. Türk insanının tüm yaşantısını halk müziğimizde, özellikle onun sözlü biçimi olan türkülerimizde görmek mümkündür. Oluşumunda hiçbir sanat endişesi taşımayıp yalnızca duygu, düşünce ve yaşantı ürünü olarak ortaya çıkan Türk Halk Müziği ritim yönünden çok zengin, ezgisel açıdan ise oldukça renklidir. Tarihi çok eskilere dayanır. Türk insanının çağlar boyunca kendi kendine ürettiği, geleneklerini sürdürdüğü anonim karakterli, soylu bir müziktir.Yöresel özellikler açısından zenginlik ve çeşitlilik gösterir. Her bakımdan Anadolu halkının ruhunu anlatan köklü bir halk sanatıdır.

Karadeniz Bölgesinde kullanılmakta olan kemençenin başka bölgelere taşınmamış olması, tarın Kars Yöresinde, meyin Doğu Anadolu’da, sipsinin Teke Yöresinde çalınmasına karşın, bir davul veya bağlamanın her bölgede kullanılması birer araştırma konusu olarak ortaya çıkmaktadır. Bunların yanı sıra çalgıların akort ve çalım tekniklerinin bölgelere göre değişim göstermesi dikkate değer bir konudur.

• Telli Çalgılar
• Vurmalı Çalgılar
• Üflemeli Çalgılar
• Yaylı Çalgılar

[@Canan]

Bağlama ailesi çalgıları ülkemizde en yaygın olarak kullanılan çalgılardır. Bu çalgılar çeşitli boylarda ve değişik adlarla bütün Türk dünyasında da yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu aileye giren çalgılara ülkemizin çeşitli yörelerinde bağlama, saz, divan sazı, meydan sazı, tambura, cura, onikitelli, çöğür, bozuk, ırızva, kopuz vb. adlar verilmektedir. Bu adlarla ifade edilen çalgılar, yöreden yöreye çeşitlilik gösterdiğinden, ülkemizde yaygınlık kazanmış olan ve genel kabul görmüş olan cura, tambura ve divan çalgıları üzerinde öncelikler durmak gerekir.

Cura, bu ailenin en küçük boylu ve ince ses veren çalgısıdır. Tambura, curadan daha büyük ve curaya göre bir oktav kalından ses veren bir çalgıdır. Bu çalgıya yaygın olarak bağlama denilmekle birlikte, bağlamanın ayrı bir düzeni olduğundan “ Tambura” adının kullanılması daha uygundur.

Divan, ailenin en büyük boylu ve en kalın ses veren çalgısıdır. Tamburaya göre bir oktav kalından ses verir. Bağlama ailesi çalgıları, esas olarak bir tekne ve saptan oluşmaktadır. Tekne yaygın olarak dut, gürgen ve kestane ağaçlarından; sap ise limon, akgürgen, gürgen ve ardıç ağaçlarından; tekne üzerine yerleştirilen göğüs tahtası ise çam ve ladin ağaçlarının sık elyaflı kesimlerinden yapılır.

Bağlama ailesinin bütün çalgılarında ikişerli ya da üçerli olmak üzere üç gurup tel vardır. Her tel sapın uç kısmında bulunan bir burguya bağlanır. Tellerin düseni bu burgular ile yapılır. Sap üzerinde ince naylon ( misina) bağlanarak perdeler oluşur. Bu çalgılar tezene ile çalınır. Tezene, eskiden kiraz ağacı kabuğundan yapılırken, günümüzde plastikten yapılmaktadır. Bazı yörelerde tezenesiz olarak parmakla da çalınır.

Cura bağlama ailesinde en ince ses veren çalgıdır. Çeşitli boylarda curalar bulunmakla birlikte, bugün yaygın olarak iki türlü kullanılmaktadır. Tambura curası, bağlama curası. Bağlama curası, tambura curasına göre biraz daha büyük boyutlardadır. Bağlama ailesinin en ince ses veren çalgısı olan cura hem tezene hem de parmak ile ( şelpe) çalınır. Genellikle eğe olmak üzere Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde görülmektedir. Cura Türk Halk Çalgıları Topluluğu içinde solo, eşlik grup ve topluluk çalgısı olarak değerlendirilebilir.

Tambura

Tambura, bağlama ailesinin en yaygın çalgısıdır. Bu çalgıya halk arasında saz, bağlama, çöğür gibi çeşitli adlar verilmektedir. Değişik boyutlarda üretilen bu çalgı, esas olarak curadan büyük, divan sazdan küçük olup, orta boy sayılabilecek bir çalgıdır. Tamburanın parlak bir sesi vardır ve tezene ile çalınır. Anadolu’da bazı bölgelerde de el ile “şelpe” tekniği kullanarak çalındığı da bilinmektedir. Tambura Türk Halk Müziğimizin temel çalgısıdır. Solo ve eşlik çalgısı olarak da kullanılır.

Divan

Divan, bağlama ailesinin en kalın ses veren çalgısıdır. Tezene ile çalınır. Koyu bir ses rengi vardır. Kalın perdelerde tok bir tınlayışa sahiptir. Divan, Türk halk çalgıları topluluğunda bas görevi yürüten bir çalgıdır. Solo ve eşlik çalgısı olarak da kullanılır.

Tar

Tar tezeneli bir çalgıdır. Ülkemizde Kars Yöresinde yaygın olarak çalınan eski ve köklü bir çalgıdır. Günümüzde birçok halk müziği topluluğunda kullanılmaktadır. Tarın gövdesi genellikle dut ağacından yapılır. Teknesi, biri büyük diğeri küçük olmak üzere iki “ çanak” tan oluşur. Bu çanaklar üzerine manda ya da sığır yüreğinin zarı gerilir.
Tar, Türk Halk Çalgıları Topluluğu içinde solo ve eşlik çalgısı olarak kullanılır. Farklı ses rengi ve çalış özelliği ile eşlik amacıyla kullanılırken, gurupla bütünlüğün sağlanmasına özen gösterilir. Tar, Türk halk çalgılarının tümüyle uyum içinde kullanılabilir. En iyi uyum iki, ya da daha çok tarın birlikte çalmasıyla elde edilir.

Geleneksel Halk Müziği için tıklayınız

[@Canan]

Davul

Davula ait elimizde en eski çalgı resimleri Sümer ve Hitit rölyeflerinde görülmektedir. Davul, Türk tarihinin her döneminde temel bir çalgı olarak yerini kortumuştur. Davul, Türk vurmalı çalgılarının sembolü olarak kabul edilir. Davulun bölümleri, kasnak, deri çemberi, davul kayışı, tokmak, cıbık ve davul derisidir. En iyi davul kasnağı cevizden yapılandır, ancak gürgen, çam, kayın ağaçlarından da yapılanları vardır. Davulun derisi keçi veya dana derisinden olur, meydan sazı olarak bilenen davul açık havalarda zurna ile bütünlük sağlamaktadır. Ülkemizin her bölgesinde icra edilmektedir.

Darbuka

Elle çalınan vurmalı çalgılarımızın hemen hemen en tanınmışlarındandır. Çeşitli büyüklükte olan toprak ve metalden yapılan darbukalar, keçi veya dana derisinden işlenen deri ile kaplanır. Ritim çalgısıdır.

Def

Büyüklüğüne göre değişen bir kasnağın tek yüzüne geçirilen deriden ibarettir. El ( parmak ) ile çalınan vurmalı bir ritim çalgısıdır. Yaklaşık 30-40 cm çapında bir kasnağa gerilen deri oğlak derisinden olursa daha verimli olur. Düğün gecelerinde bilhassa kadınlar eğlenmek için defi hem çalar hem oynarlar.

Kaşık

Ritim sazı olarak kullanılmaktadır. En iyi kaşık şimşir ağancından yapılır. Diğer sazlara eşlikçilik yanında bazı bölgelerde oyuncular, hem çalar hem de oynarlar. Çalınan kaşıklar yörenin folklorik özelliklerini yansıtacak biçimde yapılır. Bir elle yapılan kaşık, aynı ağaçtan, yalnız oyma tekniği ile çıkartılmalıdır. Kaşık çalmasını sanat edinmiş kişilerden icrası dinlendiğinde büyük hüner istediği görülmektedir. Elin iç ve dış tarafları, parmaklar, diz hatta ağız, bile kaşık çalmakta önemli rol oynamaktadır. Kaşığın en çok görüldüğü yöreler; Konya, Afyon, Silifke, Bursa, Eskişehir ve Kütahya’dır.

Balıkesir yapısı oyun kaşığı

Maşa biçiminde iki demir kolun uçlarına yerleştirilen karşılıklı zillerden meydana gelmektedir. Demir kollar kapatılıp açılarak zillerin birbirine teması sağlanır. Arada maşa titretilerek ziller hep beraber çalınır. Sesi şakrak, gürültülü ve oynaktır.

[@Canan]

Kaval

Kaval üflemeli bir çalgıdır. Dilli kaval, dilsiz kaval olmak üzere başlıca iki türü vardır. Şimşirin, meşe, gürgen gibi sert ağaçlardan ve pirinç gibi madeni alaşımlardan yapılanları varsa da, en makbul olanı erik ağacından yapılanıdır. En iyi kavalların Tokat’ın Niksar ilçesinde yapıldığı bilinmektedir.

Kaval, bütün çeşitleri ile Türkiye’nin hemen her yerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Zaman zaman dilli ve dilsiz düdük çeşitlerine de kaval denildiği görülmektedir. Kaval, topluluk içinde solo çalgı olarak kullanılabilir. Kaval bütün çalgılarla birlikte kullanılabilir, her türlü kullanımda kavalın sesi kendi özelliğini yitirmez. Belirgin olarak duyulur.

Mey

Mey üflemeli bir çalgıdır, gürgen ceviz vb sert ağaçlardan olanları varsa da en makbulu erik ağacından yapılanıdır. Mey,Erzurum, Kars, Gümüşhane ve Erzincan yörelerinde yaygın olarak kullanılmakta olup bugün yurdumuzun çeşitli yerlerinde halk müziği topluluklarında da yer almaktadır.

Mey üç parçadan oluşur, Gövde, kamış ve kamışın üzerine takılan kıskaç. Kars yöresinde bu çalgıya mey denildiği gibi, Türkmenistan’da ve Azerbaycan’da “balaban” veya “balaman” da denilmektedir. Çok sesli müzik orkestrasyonunda her çalgının verdiği sesleri, duyuluş yüksekliğine en yakın biçimde göstermek üzere çeşitli anahtarların kullanılması esastır. Mey topluluk içinde solo çalgı olarak yetkinlikle kullanılabilir. Toplu çalışlarda mey, ezgi çalabilir, eşlikte kullanılabilir, dem tutabilir.

Zurna

Üflemeli çalgıların en yaygın ve hemen hemen en sevileni olan zurna ailesi, davul ile ayrılmaz bir bütün gibidir. Zurnanın gür ve yüksek frekanslı sese sahip olması çalgıya açık havada çalma özelliğini getirmiştir. Geçmişten günümüze en az değişikliğe uğramış çalgılarımızdandır.
Zurna yapımında en makbul ağaç erik ağacıdır. Zurnanın bölümleri lüle, nezik, avurtluk ve zurna borusudur.

Zurnalar kaba zurna, orta zurna, cura zurna ve zil zurna olmak üzere dört boyuta sahiptir. Zurna, Türk halk müziği topluluklarında solo icralarda kullanılır.

Sipsi

Sipsi ince küçük anlamına gelmektedir. Dağlık bölgelerde koyun ve keçi güderken çalınan nefesli bir eşlik çalgısıdır. İcrasında ağızlığın üzerine diş ile baskı yapılarak yarım ses daha elde edilebilir. Sipsinin gövdesine kiraz veya vişne kabuğu geçirilerek güzel bir görüntü sağlanır.

Tulum

Tulum kuzu, koyun ve oğlak derisinin belli bir kurala uyularak yüzülmesi ile yapılır. Tulumun alt deliğine bir oluk takılır. Bu kısma “ nav” denir Genellikle şimşir ağacından yapılır. Ağızda şişirilmiş olan tulum, koltuk altına alınır, kolun dirsek içine gelen bölümüyle sıkılarak düdük veya düdüklerden ses çıkması sağlanır. Tulum ile dem tutan parçaya “ nare” ezgiyi çalan parçaya “ zimok “ denir.

[@Canan]

Kamençe

Kemençe yaylı bir çalgıdır. Yurdumuzda, özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yaygın olduğu için “ Karadeniz Kemençesi” adıyla tanınır. Kemençenin gövdesi dut, erik, ardıç ve kelebek gibi sert, göğsü çam ve köknar gibi yumuşak ağaçlardan yapılır. Kemençenin boyu genellikle 60–65 cm dir. Yayın boyu ise yaklaşık olarak kemençe boyu kadardır. Kemençenin parçaları gövde, boyun, burgular, eşik teller, kuyruk ve yay olarak adlandırılmaktadır. Kemençenin üç teli vardır.

Türk halk çalgıları topluluklarında kemençe, genellikle tek çalgı olarak kullanılır. Kemençe, akort sesleri kemaneler ile birlikte uyumlu olarak paylaşabilir. Kemençe solo çalgısı olarak kullanıldığı gibi, eşlik çalgısı olarak da kullanılabilir

Kabak kemane

Kemane yaylı bir çalgıdır. Çeşitli Türk topluluklarının bilinen en eski çalgılarından birisidir. Yurdumuzda kabak, kabak kemane, rebab, ıklığ gibi adlar verilen bu çalgı bugün Anadolu’da çok yaygın olarak çalınmaktadır. Azerbaycan halk musikisinde kamança adıyla kullanılmaktadır. Kemane su kabağı veya ağaçtan yapılmış gövde ile saptan oluşmaktadır. Gövdenin ön yüzüne deri gerilir. Eski zamanlarda bağırsaktan yapılmış teller kullanılırken günümüzde madenden yapılmış teller kullanılmaktadır. Kemane yayı, bir çubuk üzerine atkuyruğu kıllarının bağlanması ile yapılmaktadır. Kabak kemane Türk halk çalgıları topluluğu içinde solo çalgı ve eşlik çalgısı olarak
kullanılır.

Tırnak kemane

Tahta kapaklı sazlarımızdandır. İcrasında, parmaklar ile tellerin üzerine direkt olarak basmayıp tırnaklarla tellerin yan tarafıntan ittirilir. Çalım tekniği açısından zor bir sazdır. Sazın teknesi genellikle kızıl ardıç denilen bir ağacın ortasından yapılmaktadır.

[@Basakca]

Müzik kültürümüzün olmazsa olmazlarından çalgılarımız.

Her biri ayrı bir güzellik katıyor güftelere ve bizleri bazen hüzünlendiriyor, bazen de yerimizde durdurmuyor.

Duygularımıza başka bir tad veriyor.


Ellerine sağlık, teşekkürler Canan.

[@DarkAngeL]

Cura ve Divan'ı görsem saz der geçerim. Halbuki ne çeşidi varmış.

Kaşıkla bizim oralarda (Mersin-Silifke) çok oynanıyor.


Teşekkürler Canancım..

[@Türkü]

Müzik ile yakından ilgili bir aileden geldiğim için tamamıylada tanışıklığım var. Bende böyle bir hüner maalesef mevcut değil bu saatten sonrada olacağını hiç sanmıyorum. İçimde ukte kalan tek şey bağlama çalmaktır.

Oğlumuza Sivaslı bir arkadaşımız üzerinde ismi yazılı bir Cura armağan etmişti,çok mutlu olmuştuk hediye karşısında ama ufaklık ilgi alanını Gitardan yana kullandı.Tercihine saygı duymaktan başka şansım yok. (içim içimi yiyor halen)

Her ses ayrı güzellik,neşe,hüzün...

Teşekkürler Canan,oldukça hoşuma gitti bu sunumun.

[@Canan]

Halk çalgılarımızdan sazı acemilerden dinlemeyi sevmiyorum. Çalan da çalıyor he...

[@Redwine]

İçlerinde en çok davul ve darbuka sesini seviyorum.. Hele Burhan Öcalan'dan dinlemek ayrı bir keyif oluyor....

Teşekkürler Canancığım