Türkiye'nin Tarihi Köprüleri

[@Basakca]

Cendere Köprüsü

Cendere Köprüsü - Kahta (Adıyaman)

Dünyada güneşin doğuşunun en güzel izlenebileceği seyir teraslarından biri olan Nemrut Dağı yolundaki Cendere Köprüsü, vahşi bir doğanın ortasında ışıltılı bir gerdanlık gibi parıldıyor. Etrafı çıplak dağlarla çevrili Cendere Çayı’nın üstüne kurulan bu zarif yapıt insanlığın önemli eserlerinden biri.

Dünyanın halen kullanılmakta olan en eski köprülerinden biri olan Cendere, Romalıların inşa ettiği “ikinci en geniş kemerli köprü” özelliğini taşıyor. 16. Lejyon tarafından İS 2. yüzyılda yaptırılan bu köprü 120 metre uzunluğunda ve 7 metre genişliğinde. Nehir üzerindeki geniş kemerin yanı sıra, kara üzerindeki bölümünde küçük bir gözü daha var. Taş korkuluklarla desteklenen yaya yolu, merdiven şeklinde tasarlanmış.

Adıyaman’a 55 kilometre uzaklıkta Eskikale antik yerleşimi yakınındaki Cendere Köprüsü, Kahta ve Sincik ilçelerini birbirine bağlıyor. Üzerindeki yazıttan anlaşıldığına göre köprü, İS 193-211 yılları arasında hüküm süren Roma İmparatoru Septimius Severius, eşi Julia Dona, oğulları Caracalla ve Geta’ya adanmış. Köprünün giriş kısımlarına Severius ailesi adına dikilen dört sütundan günümüzde sadece üçü ayakta duruyor. İnsanlığın en büyük trajedilerinden biri olan, iktidar için kardeş katli Severius ailesine de sirayet etti. İmparatorun oğullarından Geta’ya ait olan sütun, onu öldüren ve kardeşine ait her şeyi yok eden Caracalla tarafından yıktırıldı.

1999 yılında Karayolları tarafından onarılan Cendere, doğusunda yapılan yeni bir köprü sayesinde araç trafiğinden kurtuldu.

Septimius Severius Köprüsü

Septimius Severius Köprüsü - Araban (Gaziantep)

Hitit, Kilikia, Urartu, Memluk ve Osmanlı’nın yanı sıra daha pek çok kültürden izler taşıyan Gaziantep bölgesi, zengin tarihi eserleriyle önemli bir turizm merkezi. Dünyanın en eski yerleşimlerinden Gaziantep, özellikle Araban ilçesinin sınırlarında yer alan Raban (Kale-i Zerrin) Kalesi, Çiftekoz köyü kaya mezarları, Elif, Hisar ve Hasanoğlu köylerindeki görkemli anıtmezarların yanı sıra Septimius Severius Köprüsü’yle de tanınıyor. Köprü halk arasında Kırık Köprü olarak da biliniyor.

Şehir merkezinin kuzeydoğusunda yer alan Araban Ovası’nda bulunan Septimius Severius Köprüsü, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bugün. Araban ilçesinin Gümüşpınar köyünden geçen Karasu Çayı üzerine konumlanan köprünün günümüzde sadece kemerleri ayakta. 4. Scythica Lejyonu tarafından inşa edilen yapı Roma dönemine tarihleniyor. Bizans İmparatorluğu’nun Ortadoğu’ya ulaşımını sağlayan güzergâh üzerindeki önemli geçitlerden biri olan köprünün büyük kısmı zamanın ve doğanın yıpratıcı etkileri sonucu yıkılmış. Kesme ve moloz taş kullanılarak örülen Septimius Severius Köprüsü, dönemin mimari özelliklerini ön plana çıkartan bir yapı.

Bakımsızlıktan güçlükle ayakta durabilen köprünün koruma altına alınması planlanıyor. Türkiye’nin tarihi değerlerinden biri daha, ıssız bir ovanın ortasında restore edileceği günleri özlemle bekliyor.

Hızmalı Köprü

Hızmalı Köprü - Şanlıurfa

Antik çağlarda inşa edilen bazı köprüler, yerleşimlere su getiren kanalların devamı niteliğinde aynı zamanda sukemeri işlevi de görüyorlardı. Şanlıurfa şehir merkezini baştan başa geçen Karakoyunlu Deresi üzerindeki altı köprüden en ünlüsü olan Hızmalı da böyle bir köprü. Hızmalı Köprü’nün korkulukları altındaki künkler ve geçmiş yıllarda yıkılan su terazisi, yapının iki amaç için de kullanıldığının en önemli kanıtı.

Kesme taştan yapılan köprünün ilginç bir mimari tarzı var. Bir cephesinde üst üste iki sıra halinde ikişer sivri kemer yer alırken, diğer cephesinde iki kemer üzerinde bir tek büyük kemer görülüyor. Bu farklı ve özgün tasarım, köprüyü aynı dönemde yapılan benzerlerinden ayırt eden en önemli özellik olarak karşımıza çıkıyor. Moloz ve kesme taşlardan örülen yapının her iki tarafında tahliye gözleri bulunuyor.

Halk arasındaki bir efsaneye göre Hızmalı Köprü’nün Karakoyunlu Hükümdarı Mehmet Bey’in eşi Sakine Hanım tarafından yaptırıldığı söyleniyor. Hacca giderken Urfa’ya uğrayan Sakine Sultan, Karakoyun Deresi’nin verdiği zararı görünce bir köprü yaptırmış. Yıkılma olasılığına karşı, yeniden yapılabilmesini sağlamak için değerli mücevherlerini ve altın hızmasını köprünün temellerine koydurmuş. O günden sonra sukemeri formundaki bu köprü Hızmalı adıyla anılmaya başlamış.

2001 yılında Şanlıurfa Valiliği tarafından restore edilen köprü, yaya trafiğine açık. Şehir merkezindeki yapılar tarafından kuşatılan Hızmalı, Şanlıurfa’nın tarihsel kimliğini belgeliyor bir anlamda.

Malabadi Köprüsü

Malabadi Köprüsü - Silvan (Diyarbakır)

Türkiye’nin en güzel köprülerinden biri olan Malabadi, dünyadaki taş köprüler içerisinde kemer açıklığı en geniş olanlar arasında adından söz ettiriyor. Ayasofya’nın kubbesinin bu geniş kemerin altına sığabileceğini söylersek, yapının heybetini belirtmiş oluruz. Diyarbakır Silvan yolu üzerindeki köprü, bölgede bir zamanlar hüküm süren Artukluların eserlerinden biri. Dicle Nehri’ne katılan Batman Çayı’nın üzerindeki Malabadi Köprüsü, 160 metre uzunluğunda ve 7 metre eninde. Üzerindeki kitabeden 1147 yılında Timurtaş bin İlgazi bin Artuk tarafından yaptırıldığı anlaşılan bu tarihi eser renkli taşlarla döşeli. Su yüzeyinden kilittaşına kadar olan yüksekliği 19 metreye ulaşan Malabadi’nin görüntüsü, özellikle güneşli günlerde muhteşem ışık oyunlarına yol açıyor.

Köprünün her iki girişinde, nöbetçiler ve ticaret kervanlarının dinlenmesi amacıyla inşa edilen iki oda bulunuyor. İki kapıyla girilen odaların pencereleri, geniş kemerin gövdesi üzerinde yer alıyor. Birer merdivenle odalara açılan kapılardan Batman yönündeki ayakta kalmış, diğeri ise yıkılmış. Malabadi Köprüsü’nün diğer bir özelliği de, her iki yanında bulunan selyaranların üzerindeki kabartma rölyefler. Hasankeyf ve Dicle köprülerinde de benzeri görülen bu kabartmalarda, başlarına külah takmış iki insan figürü, güneş ışıkları arasında bir insan ve aslan betimlemelerine rastlanır.

Ünlü seyyah Evliya Çelebi’nin anılarında “Anadolu’da inşa edilen köprüler arasında en üstünü” diye nitelendirdiği Malabadi, 1930 ve 1956 yıllarında iki büyük onarım geçirdi. Günümüzde hemen yanına yapılan yeni köprü araç trafiğini sağlarken Malabadi Köprüsü de dinlenmeye çekildi. Karayolları tarafından 2010 yılında restore edilmesi planlanıyor.

[@Basakca]

On Gözlü Köprü

On Gözlü Köprü - Diyarbakır

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne hayat veren iki nehirden biri olan Dicle yöre halkı tarafından kutsal sayılıyor. Özellikle Kurban Bayramı’nın ilk akşamında Dicle üzerindeki On Gözlü Köprü’de toplanan genç kızlar ve kadınlar, gerçekleşmesini istedikleri dilekleri yazdıkları kâğıtları nehrin sularına bırakıyor.

Tarihi bilinen en eski İslam köprülerinden biri olan On Gözlü Köprü, Diyarbakır’ın Silvan’a ulaşımını sağlayan eski yol üzerindeki Kırklar Dağı’nın eteğinde yer alıyor. Dicle ya da Silvan Köprüsü olarak da anılan On Gözlü Köprü, geçtiğimiz yıllarda geçirdiği onarımın ardından halen Diyarbakırlılara hizmet vermeye devam ediyor.

178 metre uzunluğunda ve 5,6 metre eninde olan On Gözlü Köprü, 1065 yılında Mervaniler döneminde inşa edildi. Mimarının Yusufoğlu Ubeyd Bey olduğu tahmin ediliyor. Dicle Irmağı’nın geniş yatağında on gözlü olarak planlanan köprünün en büyük kemer açıklığı 15 metreye yaklaşıyor. Bölgeye özgü siyah bazalt taşlar kullanılarak inşa edilen bu tarihi yapının ayak kısmında, diğer taş köprülerde olduğu gibi nehir taşkınlarına karşı selyaranlar bulunuyor. Köprünün çiçekli kûfi hat sanatıyla yazılmış Arapça kitabesi zamanın etkisiyle bir bölümü silindiği için tam okunamayacak halde.

Yüksek tonajlı araçların yoğun olarak kullandığı On Gözlü Köprü’nün kemerlerinde oluşan tahribat nedeniyle, geçtiğimiz yıllarda Karayolları Bölge Müdürlüğü tarafından bir restorasyon çalışması gerçekleştirildi. Tarihi köprüyü yok olmaktan kurtarmak için yeni inşa edilen Bağıvar Köprüsü, bir kilometre güneyde konumlanıyor ve 2009 yılında trafiğe açıldı.

Hasankeyf Köprüsü

Hasankeyf Köprüsü - Hasankeyf (Batman)

Yıkık dökük haliyle kartpostallara konu olan Hasankeyf Köprüsü, Ilısu Barajı’nın suları altında kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya bugün. Neredeyse bin yıllık ömründen geriye kalan köprü ayakları ve küçük bir kemer parçasıyla tarih sayfalarında var olma çabası veriyor Hasankeyf.

Üzerindeki kabartmalardan dolayı Batman-Malabadi ve Dicle üzerindeki Ceziret İbn Umar köprülerine benzemesi, onun bir Artuklu eseri olma olasılığını güçlendiren en önemli kanıt. Kitabesi bulunmadığı için yapım tarihi konusunda net bir bilgi yok. Sadece ortaçağ tarihçilerinden İbn Havkal, köprünün 12. yüzyılda Fahreddin Karaaslan hükümranlığı döneminde inşa edildiğini not düşmüş kayıtlarına. Ne zaman yıkıldığı bilinmeyen köprü, Eyyubiler ve Akkoyunlular zamanında ciddi onarımlardan geçmiş.

Irmağın akıntı tarafında üçgen, ters tarafta dairesel selyaranlarıyla dikkat çeken Hasankeyf, 40 metrelik orta kemer açıklığıyla ortaçağın en büyük taş köprülerinden biriydi. Moloz bir gövdenin kesme taşlarla kaplanmasıyla yapılan köprünün ortası, portatif bir ahşap donanımla kaplıydı. Çoğunlukla derebeylik şatolarının girişinde rastlanan bu özellik sayesinde, düşman işgali sırasında söz konusu ahşap kısım kaldırılarak köprüden geçiş engelleniyordu.

Birçok Artuklu eserinde olduğu gibi Hasankeyf köprüsünde de dönemin izlerini bulmak mümkün. Bu kültürel mirasın en önemli özelliği, çoğu silinmiş olarak günümüze gelen, hemen her ayakta dörder olmak üzere toplam on iki kabartmanın varlığı. Astrolojik betimlemeler olduğu varsayılan bu kabartmalardan sadece, köprünün üçüncü ayağındaki “ayakta duran insan figürleri” seçilebiliyor.

Kaynak

[@ReaL]

Sitemize yakışır detaylı ve düzgün bir konu daha..

Ellerine sağlık, teşekkürler Başakça..

* * *

Onca köprü içerisinde Amasra'daki Kemere Köprüsü, konumu itibariyle en güzeli...

[@OkyanusunKalbi]

İstanbul boğaz köprüsü hariç, bir çoğu köprü şekil olarak birbirine çok benziyor.

Batman Hasankeyif köprüsü de köprüye hiç benzemiyor..

Eline sağlık Başakça.

[@Banemin]

Bence de en güzeli "Nehri Köprüsü (Hakkari)"...

Henüz restore edilmemiş galiba ve çok daha özüne uygun duruyor.

Yeniden restore edilen pek çok Tarihi eser nedense özünden çok şey kaybediyor. Çok fazla allayıp pullayarak dokusu değiştiriliyor sanki...

Uzman değilim tabi. Sadece bana öyle geliyor.

Teşekkürler Başakça...

[@LaLe]

Kemere Köprüsü

Bence en güzel köprü bu. İki tarafı da ne kadar güzel birbirine bağlamış.

Alman Köprüsü de ne kadar belli Almanlar tarafından yapıldığı, dümdüz


Teşekkürler Başakca, ellerine sağlık.

[@Canan]

Ellerine saglik Basakca. hepsi de cok güzel. Fakat, Tas koprü ile cifte köprüyü daha cok begendim.

[@Karagöz]

Değerli bir derleme olmuş teşekkürler. Yeniköprünün ismini Tunca Köprüsü diye biliyordum. Yanlış hatırlıyormuşum o başka bir bölümündeymiş Edirne'nin.

[@AFiLi]

süper

[@ReaL]

Bence de hem görsellik, hem işlev bakımından en güzel köprü Amasra'daki Kemere köprüsü...

Ayrıntılı konusu ve bol fotoğrafları burada...