Tony Gatlif (1948 - ..... )

[@Psişik Tırtıl]

Tony Gatlif yoldur.
Tony Gatlif sürgündür.
Tony Gatlif aitsizliktir.
Tony Gatlif hiçliktir.

Tony Gatlif (asıl ismi Michel Dahmani) (d. 10 Eylül 1948, Cezayir) Fransız yönetmen. Sinema alanında yönetmenlik dışında; senaryo yazarlığı, oyunculuk ve yapımcılık işleriyle uğraşmaktadır. Filmlerinin genel temasını çingene azınlıkları oluşturmaktadır.

Kabiliyeli bir babanın ve Çingene bir annenin çocuğu olan Tony Gatlif, Cezayir'de geçen çocukluğunun ardından 1960'ta, Cezayir Bağımsızlık Savaşı sırasında Fransa'ya geldi. 1966'da aktör Michel Simon ile tanıştı. Ardından piyeslerde rol aldı ve 1975'te La Tête en ruine filmi ile ilk yönetmenlik çalışmasını gerçekleştirdi.

1981'den itibaren çektiği filmlerinin konusu Romanlar üzerinedir.

Tony Gatlif için müzik çok önemlidir. Filmlerinin de en önemli öğelerinden biri müziktir. Latcho Drom, Gadjo Dilo, Vengo, Swing adlı filmlerin müziklerini de kendisi bestelemiştir.

Tony Gatlif bir söyleşisinde “benim için sinema insanları yolculuğa çıkarmaktır ama organize olmayan bir yolculuğa” demiştir. Annesi bir çingene, babası bir Arap olan Gatlif, filmlerinde bizleri organize olmayan, oldukça kaotik ve aynı zamanda şiirsel bir yolculuğa çıkarır. Hamid Naficy’nin ‘An Accented Cinema’ isimli kitabında tanımladığı ‘aksanlı sinema’ kavramı Tony Gatlif sinemasını en iyi şekilde açıklar. Aksanlı sinema, kendi hayatlarında veya kendilerinden önceki kuşakta göç ya da sürgün tecrübesi olan yönetmenlerin sinema dilini şekillendiren unsurların toplamıdır. Bu unsurların en belirginleri Naficy’nin de belirttiği gibi eve duyulan özlem, eve ve buna bağlı olarak ait olduğu köklere dönüş unsurlarıdır. Ancak Naficy başka ülkelerde ikinci ve üçüncü kuşak göçmenlerin yaptıkları filmleri doğrudan göç veya sürgün tecrübesi olan yönetmenlerin yaptığı filmlerden ayırır. Bu ayrım anayurtlarında yaşanmış tecrübeleri olmamasından dolayı filmlerin eve dönüş şeklinde bitmemesinden kaynaklanır.


Tony Gatlif, “ben yol filmleri yaparım çünkü yollar benim memleketimdir” der. Tıpkı Gatlif gibi filmlerinde çizdiği karakterler de yollardan başka kendilerini tümüyle bağlı hissettikleri bir memleket bulamazlar. Kendisinin de belirttiği gibi Gatlif asıl memleketi yollar olanların, sürgünlerin, göçebelerin, geçmişlerini yollarda arayanların, kendini bir yere ait hissetmeyen ‘öteki’lerin hikayelerini anlatır. Onun filmleri arasında bulunan bir diğer paralellik ise yönetmenin etnik kökenleri veya kabul gören toplumsal normlara uymayan yaşam pratikleri dolayısıyla hor görülen insanların hikayelerine odaklanmasıdır. Filmlerinde baskın ideolojinin dilinden konuşmayanların, hayatın belirliliğinin dingin sularında yüzmeyenlerin, farklı yaşayış ve anlayış tarzlarından dolayı süregelen bir sürgün durumuna zincirlenenlerin hikayeleri anlatılır.

Yol filmlerindeki en önemli teknik unsurlardan biri belirsizliktir. Gidilen yerdeki koşullar filmin senaryosunu doğrudan etkiler ve değiştirir. Yolun kendisi belirsiz olduğu, sürprizlerle dolu olduğu için senaryo da buna uyum sağlar. Her yerde karşılaşılan kişiler bir anda filmdeki yeni karakterlere dönüşürler. Dolayısıyla film yol boyunca oluşmaya devam eder. Transylvanya’da Romanya’da kutlanan pagan bayramı sahnesinin filmdeki varlığı hesaplanarak yaratılan bir şey değildir. Filmin senaryosu bu bayrama göre tekrar şekillenmiştir. Water Salles yol filmlerinin bu durumunu caz müziğinin yapısına benzetir. Caz müzikte parçaların belirli bir ana melodisi olmasına rağmen parçanın herhangi bir yerinde sanatçılar emprovizasyon yapabilirler. Sonra ana melodiye parçanın bir yerinde tekrar geri dönülür veya en azından bu melodi bir şekilde hatırlatılır. Yol filmlerinde de belirli bir üst yapıya bağlı olunsa da, filmin özgünlüğünü sağlayan bir ana metin olsa da, rota aslında sürekli değişir, her yeni olay senaryoyu yeniden şekillendirir.

[@Tura]

!0 parmağında 20 marifet...seni gidi çingene seni...

[@Psişik Tırtıl]

En İyi Tony Gatlif Filmleri

1.
Latcho Drom (1993)

Latcho Drom sinema-müzik birlikteliğinin belki de doruğa ulaştığı filmlerden. Çingenelerin Hindistan’dan başlayan ve Mısır, Türkiye, Romanya’dan Avrupa’ya ulaşan yolculukları hiç diyalog kullanmadan, muhteşem müziklerle anlatılıyor. Şarkıların sözleri, Çingenelerin hem tarihsel hem de mekansal yolculuklarında yaşadıklarına vurgu yapıyor. Yaşadıkları onca acıya rağmen, coşkulu ve neşe dolu olmayı başarabilmiş bu halk, yanıbaşımızda ‘öteki’ olarak var olmaya ve dans edip şarkı söylemeye devam ediyor. İyi Yolculuklar, bir Hintli Çingene kervanının görüntüsüyle başlar. Göçebe alınyazılarını anlatan şarkılar türküler eşliğinde masallardan fırlamışa benzeyen bir manzarada, portakal rengi Racastan Çölü aşılır. Kendisi de Çingene kökenli olan Fransız vatandaşı Gatlif, köklerine ulaşma arayışı içinde bu filmi yapmaya girişmiştir. Gerçi Çingeneler sinemada hiç de es geçilen bir konu değildir ama Romanların bakış açısından ve Roman dilinde çekilen filmlerin sayısı bir elin parmaklarını geçmez. Gatlif’e göre İyi Yolculuklar, “ne belgesel ne de kurmaca bir film.” Yönetmenin ‘‘senfonik bir şiir’’ diye tanımladığı eseri için belki de en doğrusu Çingene müzikleri antolojisi demek olur. Filmin, envai çeşit telli sazla -sitar, zitar, keman, gitar- aşık atan dümbeleklerden darbukalara, kaşıklardan kastanyetlere dek aklınıza gelebilecek her tür vurmalı çalgıyla icra edilen inleyen ya da stakato (kesik kesik) nağmeli bir müziğe sahip. Ne de olsa müzik, Roman kültürünün özüdür; Gatlif’in müzisyenleri de nereye adım atsalar �cocuklardan oluşan bir hayran kitlesi tarafından izlenir. Filmin yapısı da müzik üzerine kuruludur.

2.

Gadjo dilo (1997)

Stephane, bilinmeyen bir şarkıcıyı bulmak için Romanya'ya tuhaf bir seyahat yapmakta olan genç bir Fransızdır. Aradığı kişiyle ilgili tek ipucu, bir kasetin üzerinde yazılı bir isimdir: Nora Lurca. Babasından kaldığı için manevi değeri olduğunu düşündüğü kasetteki sesin sahibini, bu çingene şarkıcıyı bulup gün ışığına çıkarmak üzere dolaşırken, kırsal alanda Isidore'ye rastlar. Çingenelerin bu yaşlı şefi ona sahip çıkar.

Böylece genelde kapalı bir toplum olan Çingenelerin arasına karışan bu deli dolu, cesur ve yabancı genç sevilir ve kendisini kabul ettirir. Herkes onun dillerini öğrenmek için orada olduğunu sanmaktadır. Köyün genç kızlarından Sabina, tutkulu karakteri ve duygusallığı ile Stephane'ın kalbini çalar.
Peki Stephane, peşinde belki de boşuna koştuğu hayali ararken aslında kendini, aşkı ve yepyeni cıvıl cıvıl bir yaşama şeklini mi bulacaktır?

3.

Mondo (1995)

Tertemiz bir sokak çocuğunu ve bu çocuğun çevresindeki insanların ruhlarına nasıl dokunabildiğini anlatmaktadır. Filmi çocuklarınız ile izlemelisiniz.

4.

Vengo (2000)

Caco yakışıklı, gururlu, onurlu, toplum içinde saygı duyulan ve güçlü bir adam. Çok sevdiği kızının ölümünden sonra hayatı paramparça olur, günlerini kızının mezarı başında, resimlerine bakıp ağlayarak geçirmeye başlar. Zamanla Caco'nun evlat acısı engelli yeğeni, Diego' ya akıl almaz ölçüde koruyucu bir ilgiye dönüşür. Aile içi çözülemeyen kan davası sonucunda fikir ayrımına düşen Caco ve kardeşi arasında ki rekabet Diego'nun hayatını tehlikeye sokar...

Kamerasını hep Çingenelerin yaşantıları üzerinde gezdiren Tony Gatlif yine çingenelerin öyküsünü anlatıyor Vengo-intikam'da. Çingeneler arasındaki kan davasını ve bunun topluluk içinde neden olduğu acıları konu alan bu filmine, her zaman olduğu gibi, müzikli cümbüşler ve flamenko eşlik ediyor. Yönetmen filmini "Akdeniz üzerine bir ağıt" olarak nitelendirmiş.

Hiçlik ülkesinden geliyorum
Ne yerim var
Ne de yurdum
Parmaklarımla yangın çıkarırım
Yüreğimle şarkı söylerim sana
Kalbim küt küt atıyor
Aşk için doğmuşum ben
Ne yerim var
Ne de yurdum
Ne de evim var benim

5.

Swing (2002)

Max, büyükannesinin yanına tatile gittiğinde adeta yeni bir dünya keşfeder. Bu dünya uyumaz, susmaz ve yalnızca müzikle döner. Miraldo adında bir çingeneden gitar dersleri alan Max, hayatına erkeksi tavırlarıyla dikkat çeken Swing’in girmesiyle bu dünyaya dair çok daha fazla şey öğrenecektir. Müzikten ve arkadaşlıktan alınan keyfin en samimi örneklerinden biri olan film, Cezayirli yönetmen Tony Gatlif tarafından yönetilmiştir.

6.

Korkoro (2009)

Çingeneleri, yaşamlarını, köksüzlük ve aidiyet problemini işleyen usta yönetmen Tony Gatlif’in filmi… Ailesi geri dönmemek üzere onu terk ettikten sonra yeni bir aile aramaya başlayan küçük Claude, İkinci Dünya Savaşı sırasında Fransa’da yolculuk yapan bir Çingene ailesinin peşine düşer. Bu aile, her yıl üzüm bağlarında çalışmak için birkaç ay kaldıkları kente vardıklarında, göçebeliği yasaklayan yeni bir yasanın çıktığını öğrenirler. Kentin belediye başkanı Theodore ile öğretmen Bayan Lundi Çingeneleri korur ve onlara yardım eder. Buna rağmen aile tutuklanır ve bir esir kampına kapatılır. Theodore, aileyi kurtarır ve yerleşik düzene geçmeleri için onlara toprak verir. Ancak özgürlük aşkıyla yanan göçebe ruhlu Çingeneler, bu sakin yaşama dayanamazlar. Theodore ve Bayan Lundi’nin direnişçi oldukları için tutuklanmalarının ardından, Çingeneler, özgür kalabilmek için tekrar yollara düşmeye karar verirler...

7.

Exils (2004)

Gatlif, iki genç Parisli'ye, Zano ve Naima'ya Fransa'yı boydan boya geçip İspanya yoluyla Cezayir'e gidişlerinde Zano'nun ailesinin yıllar önce geçtikleri yolu bu kez tersten izlerlerken eşlik ediyor. İki arkadaş, müzikle iki diyarın şiirini kavuştururken kimliklerini ve dünya üzerindeki yerlerini yeniden belirliyorlar. Yolda olmanın ve yol almanın baştan çıkarıcı büyüsünü tensel arzular ve kimlik arayışıyla harmanlayan Sürgündekiler, Tony Gatlif'e 2004 yılında Cannes'da ilk ödülünü kazandırdı.

[@Psişik Tırtıl]

Filmografi
*La Tête en ruine (1975)
*La Terre au ventre (1978)
*Corre gitano (1981)
*Canta gitano (1981)
*Les Princes (1982)
*Rue du départ (1985)
*Pleure pas my love (1989)
*Gaspard et Robinson (1990)
*Latcho Drom (1992)*
*Mondo (1995)*
*Gadjo dilo (1997)*
*Je suis né d'une cigogne (1998)
*Vengo (2000)*
*Swing (2001)
*Exils (2004)*
*Transylvania (2006)
*Korkoro (2009)bonus
*Indignados (2012)
*Geronimo (2014)
*Aman Doktor (2017)
*Tom Medina (2021)