İlk Kadın Milletvekillerimiz

[@LaLe]

İlk Kadın Milletvekillerimiz

Kadınların ilk kez oy kullandığı TBMM 5. Dönem seçimleri 8 Şubat 1935'te yapıldı ve 17 kadın milletvekili ilk kez meclise girdi. Ara seçimlerde bu sayı 18'e ulaştı.

Mebrure Gönenç - Afyonkarahisar

(d. 1900, İstanbul – ö. 6 Aralık 1981, Ankara).

Amerikan Koleji'nden mezun oldu. 1935 yılında yapılan seçimlerde Afyonkarahisar'dan meclise girdi. Öğretmen ve 2 çocuk annesiydi. Fransızca ve İngilizce bilmekteydi.

Ayse Sabiha Gökçül Erbay - Balıkesir

(d. 1900, Bergama, İzmir, ö. 31 Ağustos, 1998 İstanbul)

İstanbul Kız Muallim Mektebinde ve Yüksek Kız Muallimin İhzari (hazırlık) kısmında okumuştur. İzmir Kız Muallim Mektebi'nde edebiyat öğretmenlik ve müdürlük, Adana Lisesi ve İstanbul Erenköy Kız Lisesinde öğretmenlik, V. Dönem Balıkesir, VI. ve VII. Dönem Samsun milletvekilliği ile TBMM Başkanlık Divanı Katip üyeliğinde yapmıştır

Ayşe Şekibe İnsel - Bursa

(1886 İstanbul - 29 Mart 1970)

İstanbul doğumlu Ayşe Şekibe, ortaokul mezunu idi. Almanca biliyordu ve seçimlerden önce İnegöl'de çiftçilikle uğraşıyordu. 8 Mart 1935'te yapılan,kadınların ilk defa oy kullandıkları TBMM 5. dönem seçimlerinde Bursa milletvekili olarak meclise girdi. Bu mecliste yer alan 18 kadın milletvekilinden birisi idi. 29 Mart1970'te hayatını kaybetti.

Huriye Öniz Baha - Diyarbakır

(1887, İstanbul – 1950, İstanbul)

Huriye Öniz Baha, kadınlara seçme-seçilme hakkı tanınmasıyla TBMM 5. Dönem'de (1935) Meclis'e giren 14 kadın milletvekilinden biridir.

1887’de İstanbul’da doğdu. Tahsilini Londra Üniversitesi kadınlar bölümünde Bedford Koleji’nde pedagoji eğitimi görerek tamamladı. İstanbul Kız Muallim Mektebi ile eski İnas İdadisinde pedagoji ve uygulama dersi ile ev idaresi derslerini okuttu.

Balkan Savaşı'ndan sonra muhacirlere açılan kurslarda ders vermiş ve türlü hayır işlerinde çalışmış, Hilali Ahmer’in (Kızılay) açtığı kursa giderek gönüllü hastabakıcı olmuştur. Milletvekili seçilmeden önce Türkçe öğretmenliği yapmaktaydı. Yeniköy Rum Mektebinde de öğretmenlik yapan Öniz, 1950’de vefat etti.

Dr.Fatma Memik - Edirne

(1903-1991)

Fatma Memik 1903'te Safranbolu'da doğdu. İlköğrenimine Safranbolu'da başlayan Memik sekiz yaşında İstanbul'a geldi. Burada Beyazıt İnas numune Mektebi ile Bezm-iâlem Valide Sultan Mektebi'nde okuduktan sonra Tıbbiye'ye girdi.

Tıbbiye'den 1929'da birincilikle mezun oldu ve Gureba Hastanesi'nde çalıştı. Dahiliye uzmanı olan Memik,seçilmeden önce Gureba Hastanesi Poliklinik Şefi idi. V., VI. ve VII. Dönem Edirne Milletvekilliği yapan Memik 1991'de vefat etti.

Nakiye Elgün - Erzurum

(d. 1882, İstanbul, ö…)

Türkiye'nin en eski eğitimcilerinden biridir. Kız Muallim Mektebi'ni bitirdi. Bu okulda edebiyat öğretmenliği yaptı. II. Meşrutiyet'ten sonra Fevziye Lisesi'nde Müdür olarak Cumhuriyet'in kuruluşuna kadar çalıştı. Muallimler Cemiyeti başkanlığı yaptı. Kurtuluş Savaşı'nı destekledi, kadınları erkeklerle birlikte mücadeleye çağırdı.

Cumhuriyet'in ilanından sonra Türk Ocağı, Halkevi, Kızılay ve Türk Hava Kurumu'na üye oldu. İstanbul Kız Lisesi müdürü iken, 1930'da İstanbul Şehir Meclisi'ne ilk kadın üye olarak seçildi. Daimi Encümen'de beş yıl üyelik yaptı. V., VI.ve VII. Dönem Erzurum milletvekilliği yaptı. Adı Osmanbey'de bir sokağa verildu.

[@LaLe]

Fakihe Öymen - İstanbul

(1900 – 06. Nisan 1963)

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk kadın milletvekillerindendir. Kadınların ilk defa oy kullanabildikleri 1935 seçimlerinde İstanbul milletvekili olarak meclise girdi; bütçe komisyonunda yer aldı. 6. ve 7. dönemlerde İstanbul, 8. dönemde Ankara milletvekili olarak mecliste yer almayı sürdürdü.

1900 İşkodra doğumlu Fakihe Öymen, Darülfünun Coğrafya bölümü mezunu idi. Fransızca bilmekteydi. Milletvekili seçilmeden önce Bursa Kız Lisesi müdürlüğü yapmaktaydı. Bursa'dan Ayşe Şekibe İnsel de milletvekili adayı olduğundan, aynı şehirden iki kadın aday olmaması için İstanbul'dan milletvekili adayı gösterildi. 2 çocuk sahibi olan Öymen, 6 Nisan1963 yılında hayatını kaybetti.

Satı Çırpan (Satı Kadın) - Ankara

Hatı Çırpan (d. 1890 - ö. 21 Mart 1956 )

1935 seçimlerinden Ankara'dan meclise girdi. 1890'da Kazan Köyü'nde doğmuştur (Mustafa Kemal'e 19 Mayıs 1919 doğumlu olduğunu söylediği aktarılmaktadır). Kurtuluş Savaşı'nda gazi olmuş bir askerin eşiydi. Çiftçilik ve babasının ardından köy muhtarlığı yaptı. 5 çocuk annesiydi.

Kazan'ı ziyaret eden Mustafa Kemal ile tanıştı ve kendisinin tavsiyesiyle milletvekili adayı olmuştur. O dönemde Hatti ile ilgilenen Mustafa Kemal, Satı adını Hatı olarak değiştirmesini istemiştir.

Satı Kadın olarak bilinse de TBMM kayıtlarına adı Hatı Çırpan olarak girmiştir.

Ferruh Güpgüp - Kayseri

(d. 1891, Kayseri, ö. 18 Nisan, 1951)

Özel öğrenim gördü, Arapça bilmekteydi. Biçki dikişle de ilgilendi ve Kayseri CHP Vilâyet İdare Heyeti ile Belediye Meclisi üyeliğinde bulundu. 5 Dönem Kayseri milletvekilliği yaptı.

Bahire Bediş Morova - Konya

(d.1897 Bosna, .. )

Bahire Bediş Morova Aydilek, kadınlara seçme-seçilme hakkı tanındığı 1935Meclis'e giren 14 kadın milletvekilinden biridir

1897’de Bosna’da doğdu. Tahsilini Bolu'da yaptı. Milletvekili seçilmeden önceBolu Kız Sanat Okulu’nda resim öğretmenliği yapmaktaydı ve Bolu Belediye Meclisi üyesiydi. 5. Dönemde Konya milletvekilliği yaptı.

Mihri Pektaş - Malatya

(d. 1895, Bursa, ö. 4 Temmuz, 1979)

Amerikan Kız Koleji Mezunudur. Fransızca ve İngilizce bilmekteydi. Robert Kolej'de İngilizce öğretmenliği, CHP Kütüphane Encümenliği ile V., VI.ve VII. Dönemlerde Malatya Milletvekilliği yaptı.

Meliha Ulaş - Samsun

(d. 1901, Sinop, ö. 17 Temmuz, 1941)

Darülfünun'un Edebiyat Şubesinden mezun oldu. Fransızca ve İngilizce bilmekteydi. İstanbul Kandilli Lisesi'nde edebiyat öğretmenliği, beş yıl Erzurum Kız Muallim Mektebinde başmuallimlik ve edebiyat öğretmenliği ile Samsun Lisesi'nde edebiyat öğretmenliği ile V. ve VI. Dönem Samsun Milletvekilliği yaptı.

[@LaLe]

Fatma Esma Nayman - Adana

(d. 1899, İstanbul, ö. 1967)

Girit Valisi ve Sadrazamlık yapmış olan Mustafa Naili Paşa'nın torunu olan Esma Nayman 1899'da doğdu. İngilizce, Fransızca ve Rumca bilmekteydi. Bezmialem Kız Lisesi’nde yedi yıl Fransızca öğretmenliği yaptı. Adana'lı Avukat Zihni Bey ile evlenerek Adana'ya yerleşti. Kadınlara seçme ve seçilme hakkı verilmesinden sonraki ilk seçim olan 8 Şubat 1935 seçiminde Milletvekili seçildi, V. Dönem Seyhan (Adana) Milletvekilliği yaptı.

Milletvekilliği dönemi boyunca İktisat ve Maliye Encümeni’nde üye ve katip olarak görev yaptı. Milletvekilliğinden sonra Anadolu Ajansı’nda Fransızca ve İngilizce mütercimliğin yanı sıra, Milletlerarası Kadınlar Konseyi Üyeliği, Türkiye Kadınlar Konseyi Genel Sekreterliği ve Adana Belediye Meclis üyeliği görevlerinde bulundu.

Sabiha Görkey - Sivas

(d. 1889, Üsküdar, İstanbul, ö. 22 Kasım, 1963)

Şimdiki adı İstanbul Üniversitesi olan Darülfünun’un ilk mezunlarındandır. Öğretmenliğe İstanbul’da başladı. Ardından da Edirne’ye tayini çıktı ve orada, Edirne Kız Öğretmen Okulu’nda hem müdire hem de öğretmen olarak görev yaptı. V. Dönem Sivas Milletvekiliği yaptı. Evli ve bir çocuk annesiydi.

Seniha Hızal - Trabzon

(d. 1897, Adapazarı, ö. 22 Haziran, 1985)

İlk öğrenimini İstanbul Fatih Rüşdiyesi'nde, orta öğrenimini Kız Sanat Mektebi'nde yaptı. 1918 yılında yüksek öğrenimini İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi'nde tamamladı. Darülmuallimat veErenköy Kız Lisesi Müdürlüğü'nde bulunduktan sonra Maarif Umum Müfettişliği'ne tayin edildi.

Kendisi Türkiye'de ilk kadın müfettiş olarak bilinmektedir. V. Dönem Trabzon milletvekilliği yaptı. İstanbul Kız Muallim Mektebi Müdürlüğü ile Fevziye Lisesi Müdürlüğünde bulundu. Selçuk Kız Sanat Okulu'nda da öğretmenlik yaptı. Şişli'de açtığı ilk ve orta tahsilli Yeni Türkiye Özel Mektebi'nde müdürlük ve öğretmenlik yaptı.

Benal Nevzat Arıman - İzmir

(1903 İzmir - 1990)

1903'te İzmir'de doğdu. İzmirli gazeteci ve şair Tevfik Nevzat Bey´in kızıdır. 1921'de Paris Sorbonne Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümünden mezun oldu. Döndükten sonra Hilâl-i ahmer ve Himaye-i etfal gibi yerlerde sosyal faaliyetlerde bulundu. CHF vilayet heyeti üyeliği de yapan Arıman, Fransızca ve Rumca biliyordu.

Arıman, İzmir´de Halk Partisi´nde görev almış, kadınların partilere girmediği o yıllarda, latin alfabesinin öğrenilmesi ve yaygınlaşabilmesi için çaba harcıyordu. Uzmanlık alanı belediyecilik, sosyoloji ve edebiyattı. İzmir Belediye üyeliği de yapan Arıman, V, VI.,VII., ve VIII. Dönemde İzmir Milletvekilliği yaptı.

Türkan Örs Baştuğ - Antalya

(1900 – 23 Eylül 1975)

1900 yılında Üsküdar’da doğdu. İstanbul Darülfünunun Felsefe bölümünden mezun oldu. Fransızca biliyordu. Uzmanlık alanı felsefe, sosyoloji ve eğitimdi. Üsküdar Kız Sanat Mektebinde müdürlük yaptı. 1935 yılındaki milletvekili seçimlerinden önce Feyziâti Lisesi Kız kısmı müdireliğindeydi. İki dönem Antalya milletvekilliği yaptı. 27 Eylül 1975`de 75 yaşındayken İstanbul`da öldü.

Hatice Özgener - Çankırı (Ara seçimle)

(d. 1865, Selanik, ö. 21 Şubat, 1940)

Rüşdiye ve hususi öğrenim gördü. Rumca bilmekteydi. Milletvekili olmadan önce Darüleytam Müdürlüğünden emekli bir maarifçiydi. 1936 yılında V. Dönem (Ara seçim) Çankırı'dan Miletvekili olarak seçildi.

[@Smyrna]

Çok güzel bir konu hazırlamışsın Lale...

Teşekkürler...

* * * *

Kadın milletvekillerimize baktım da hepsinde bir asalet var sanki...

[@LaLe]

İçlerinde ara seçimle Çankırı'dan Milletvekili olan Hatice Özgener en yaşlısıymış.

[@OkyanusunKalbi]

Kadın sadece ev hanımı ve çocuk dogurmak için hayatta değildir...

Bu konu bizler için övünç kaynagı...Teşekkürler Lale'm...

[@LaLe]

Kadınların görev aldığı komisyonlar şunlar:

Hatı Çırpan: Ziraat
Meliha Ulaş: Arzuhal (katip üye)
Fakihe Öymen: Bütçe (katip üye)
Sabiha Görkay ile Nakiye Elgün: Dahiliye (katip üye)
Esma Nayman: İktisat
Seniha Hızal ile Türkan Başbuğ: Maarif
Huriye Baha Öniz: Maliye
Mebrure Gönenç: Nafia
Fatma Memik: Sıhhat ve İçtimai Muavenet
Ferruh Güpgüp: Divan-ı Muhasebat

komisyonlarında görev almışlardır.


Meclis’teki çalışmaları yakından takip eden kadınlar özellikle bütçe görüşmelerinde kanaatlerini belirten konuşmalar yaparlar. Bunlardan Ferruh Güpgüp ile Esma Nayman 1936 yılı ‘Muvazene-i Umumiye Kanunu’nun görüşülmesi esnasında Meliha Ulaş 1937 yılı Maarif Vekaleti bütçesi ile ilgili olarak , Mihri Bektaş Beden Terbiyesi Kanunu ile ilgili olarak birer konuşma yapmışlar. Ayrıca Erzurum Milletvekili Nakiye Elgün 1938 yılı Maarif Bütçesi görüşmeleri esnasında Samsun Milletvekili Seniha Hızal ise Hariciye Vekâleti bütçesi ile ilgili olarak görüşlerini bildirmişlerdir. Yine Ankara’da Tıp Fakültesinin kurulması hakkındaki kanun tasarısının görüşülmesi esnasında Huriye Öniz ile Dr.Fatma Memik söz alarak görüşlerini belirten kadınlar arasındadır.

Kadınların Meclis’te yaptıkları konuşmaların içeriği incelendiğinde daha çok eğitim ve sağlık konularının ağırlık taşıdığı dikkati çeker. Bu konulardaki önerileri, kızların eğitim seviyelerinin yükseltilmesi, sağlık sorunlarının halledilmesi ve özellikle küçük yaştaki çocukların sağlık, eğitim ve çalışma şartlarının iyileştirilmesi doğrultusundadır. Ele alınan V.Dönemde en fazla söz alan milletvekilleri arasında Dr.Fatma Memik ile Nakiye Elgün yer alır. Benal Arıman, Meliha Ulaş, Huriye Öniz, Esma Nayman, Türkan Baştuğ, Ferruh Güpgüp, Seniha Hızal, Mihri Bektaş ise bir veya birkaç konuşma yapmışlardır.

Meclis’in yanı sıra, bazı milletvekillerinin kendi seçim bölgelerindeki çalışmaları ve özellikle sahip oldukları meslekleriyle ilgili olarak etkinliklerde bulundukları bilinmektedir. Örneğin, Dr. Fatma Memik bir yandan seçim bölgesi olan Edirne’nin sorunlarıyla ilgilenirken, diğer yandan da Darülaceze ve Kızılay’ın Polikliniklerinde tıp mesleğinin uygulamalarını sürdürmeye devam ettiği belirtilir.

Özetlemek gerekirse, bu kadınları “hiç soru sormayan, sorun çıkarmayan uslu kadınlar” olarak nitelendirmek mümkün ise de, bunda hem ilk kez böyle bir görevle karşı karşıya gelmeleri, hem de dönemin muhalefetsiz siyasal yapısı göz önüne alınırsa, onlardan başka türlü bir davranış beklemenin zorluğu kendiliğinden ortaya çıkar. .

Sonuç

Osmanlı döneminde başlayıp Cumhuriyet’le devam eden ’’batılılaşma” hareketleri çerçevesinde gerçekleştirilen düzenlemelerle; bir taraftan toplumdaki kadın erkek eşitsizliği ortadan kaldırılmaya çalışılırken, diğer taraftan da kadının toplumda layık olduğu yere gelmesi için gayret sarf edildi. Bu maksatla Cumhuriyet öncesi yapılan düzenlemelere ilave olarak, bu dönemde çıkarılan 1924 tarihli Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile eğitim alanında, 1926 tarihli Medeni Kanun ile sosyal ve hukukî alanlarda ve nihayet 1930 ve 1934 tarihlerindeki düzenlemelerle siyasal alanda getirilen hakların temelinde de söz konusu çabaların yattığı söylenebilir. Zira, her iki dönemde de kadının konumu çağdaşlaşmanın ölçütü olarak görülmüştür. Cumhuriyet’le kadınlara tanınan siyasal haklarda, yeni rejimle kabul edilen ‘Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir’ ilkesinin etkisi tartışılmaz. Hiç şüphesiz bu demokratikleşmenin de bir gereğiydi ve siyasal katılımın boyutlarını arttırması açısından da önemliydi. Burada –iddia edilenin aksine-kadınların siyasal haklarını hiçbir çaba sarf etmeden aldıklarını söylemek sanırız doğru olmaz. Batıdaki kadınların verdikleri mücadele örneğinde olmasa bile, Türk kadını siyasal hak talebini her fırsatta dile getirmiş ve sırası geldiğinde bu hakkını elde etmiştir. Ancak bu haklarını yeterince kullanamadığı konusu tartışılabilir. Bunda da, toplumda yaygın bir kanaat olarak yerleşen siyasetin ‘erkek işi’ olması düşüncesi ile kadına yüklenen görevlerin daha çok ‘aile içi’ sorumluluklar çerçevesinde kalmasının etkileri fazladır.

Kadınların aktif siyasette başarılı olabilmeleri ve siyasal haklarının göstermelik olarak var olmaması ya da bir süs, bir aksesuar olarak Meclis’te yer almamaları için, söz konusu yaygın kanaatlerin değişmesi ve kadını siyasetten alıkoyan yasal engellerin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bunun için de seçilenlerin tümünün bu doğrultuda çaba sarf etmelerinde yarar vardır.

Dr. Ayten Sezer, H.Ü.Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü

[@Çengelli İğne]

Hemen hemen hepsi de kültürlü kariyerli birer kişilikmiş.

Şimdiki milletvekillerine bakıyorum da içlerinde o iskemleyi hak etmeyen İstiklal Marşı'nı doğru düzgün söyleyemeyeler var.

Ne kadar acı bizi temsil ediyorlar yazık..

Mükemmel konu ve sunum için teşekkürler.