600 Yıllık Sırrı ‘dişler’ çözdü… Kara Vebanın Nereden Yayıldığı Sonunda Bul

[@Canan]

600 Yıllık Sırrı ‘dişler’ çözdü… Kara Vebanın Nereden Yayıldığı Sonunda Bulundu

1300’lü yılların ortalarında görülmeye başlayan ve sonrasında tüm dünyayı sararak milyonlarca insanı öldüren veba salgını ya da bilinen adıyla ‘Kara Veba’ konusunda araştırmalar yapan bilim insanları çok çarpıcı bir keşif yaptı. Ölümlerin üzerinden 600 yıldan fazla geçmiş olmasına rağmen salgının çıkış noktası ortaya çıkarıldı.

Derleyen: Gözde Hatunoğlu

Araştırmacılar, Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika'da on milyonlarca insanı öldürdükten 600 yıl sonra Kara Ölüm'ün kökenlerini keşfettiklerine inanıyorlar.

14. yüzyılın ortalarında yaşanan bu sağlık felaketi insanlık tarihindeki en önemli hastalık olaylarından biri olmayı sürdürüyor.

Kara Ölüm, 1347-1351 yılları arasında Avrupa nüfusunun üçte birinden fazlasını oluşturan tahmini 25 milyon can aldı.

Geçmişte kemirgenler ve pirelerinin 14.-19. Yüzyıl Avrupa'sında bir dizi salgın yaydıkları düşünülüyordu.

Vebadan ver yayılmasından hep fareler sorumlu tutuluyordu ancak gerçek başka olabilir...

KARA ÖLÜM 'FARELER TARAFINDAN DEĞİL İNSANLAR TARAFINDAN YAYILDI'

Ancak Oslo ve Ferrara üniversitelerinden bir ekibin 2018 yılında yaptığı bir araştırmaya göre Kara Ölüm ‘büyük ölçüde insan pirelerine ve vücut bitlerine’ bağlı olarak yayıldı.

Oslo Üniversitesi'nden Prof. Nils Stenseth BBC News'e verdiği demeçte, "Avrupa'daki dokuz şehirdeki salgınlardan ölümlerle ilgili iyi verilere sahibiz." demişti.

O ve meslektaşları daha sonra bu şehirlerin her birinde hastalık salgınlarını simüle ederek hastalığın yayıldığı üç model oluşturdu:

- Sıçanlar
- Havadan iletim
- İnsanlarda ve kıyafetlerinde yaşayan pire ve bitler

Vebanın yayılma hızı incelendiğinde hastalığın bulaşmasında insanların farelerden daha fazla rol oynadığı ortaya çıkıyor

Vebanın yayılma hızı incelendiğinde hastalığın bulaşmasında insanların farelerden daha fazla rol oynadığı ortaya çıkıyor

BU KADAR ÇABUK YAYILDIĞINA GÖRE…

İncelenen dokuz şehirden yedisinde "insan parazit modeli", salgının modeline çok daha iyi uyuyordu.

Modelleme hastalığın kadar hızlı yayıldığını ve kaç kişiyi etkilediğini yansıttı.

Prof. Stenseth, "Sonuç çok açıktı. Bit modellemesi en doğru sonucu veriyor." dedi ve ekledi: "Sıçanlar tarafından bulaştıysa, bu kadar hızlı yayılması pek mümkün olmazdı.”

MERKEZİ ANCAK ŞİMDİ BELİRLENEBİLDİ

Yıllarca süren araştırmalara rağmen bilim insanları, hıyarcıklı vebanın nerede başladığını tam olarak belirleyememişlerdi.

İskoçya'daki Stirling Üniversitesi ile Almanya'daki Max Planck Enstitüsü ve Tübingen Üniversitesi'nden bir araştırma ekibi, Kırgızistan'daki Issyk Kul Gölü yakınlarındaki mezarlıklardaki iskeletlerin dişlerinden antik DNA örneklerini analiz etti.

Araştırmacılar 1338 ve 1339'da mezarlar sayılarında önemli bir artış kaydedildiğini keşfettikten sonra araştırmalarını bu bölgede yoğunlaştırdılar.

Tübingen Üniversitesi'nden araştırmacı Dr. Maria Spyrou, ekibin yedi iskeletten DNA dizilimi yaptığını söyledi. Dr. Spyrou, dişleri analiz ettiklerini çünkü dişlerin birçok kan damarı içerdiğini ve araştırmacılara "bireylerin ölümüne neden olabilecek kan yoluyla bulaşan patojenleri tespit etme şansı" verdiğini açıkladı.

Araştırma ekibi, yedi iskeletten üçünde veba bakterisi Yersinia pestis'i bulmayı başardı.

Kara veba Avrupa nüfusunu neredeyse haritan silecekti

Bu analizler, kara vebanın merkezinin ve yayıldığı başlangıç noktasının 1330'larda Kırgızistan, Orta Asya olduğunu gösteriyor.

Stirling Üniversitesi'nden tarihçi Dr. Philip Slavin, keşif hakkında şunları söyledi:

"Çalışmamız tarihin en büyük ve en büyüleyici sorularından birini sona erdiriyor ve en kötü şöhretli ve tek insan katilinin ne zaman ve nerede başladığını belirliyor."

Vebaya yol açan Yersinia pestis bakterisi

DAHA ÇOK ÖRNEK GEREK

Çalışmaya dahil olmayan Yeni Zelanda'daki Otago Üniversitesi'nden Dr. Michael Knapp, çalışmayı ‘gerçekten değerli’ bularak övdü, ancak örneklem grubunun küçüklüğüne dikkat çekerek şunları kaydetti:

"Çok daha fazla kişiden, zamandan ve bölgeden gelen veriler... burada sunulan veriler gerçekten anlamına gelir."

Araştırmacıların çalışması Nature dergisinde "On dördüncü yüzyıl Orta Avrasya'sında Kara Ölümün Kaynağı" başlığıyla yayınlandı.

HIYARCIKLI VEBA NEDİR?

Veba, başta kemirgenler olmak üzere bazı hayvanlarda ve onların pirelerinde yaşayan Yersinia pestis adı verilen bakterilerin neden olduğu, potansiyel olarak ölümcül bir bulaşıcı hastalıktır.

Veba salgını kaynaklı ölümler sayısız sanat eserine de konu oldu... Burada da görülebileceği gibi fareler yine başrolde resmedilmiş

Hıyarcıklı veba, insanların kapabileceği hastalığın en yaygın şeklidir. Adı, neden olduğu semptomlardan gelir: Kasık veya koltukaltında ağrılı, şişmiş lenf düğümleri veya 'hıyarcıklar'.

2010'dan 2015'e kadar dünya çapında bildirilen 3.248 vaka ve 584 ölüm hıyarcıklı veba kaynaklıdır.

Tarihsel olarak, hastalıkla birlikte gerçekleşen parmaklar ve ayak parmakları gibi vücut bölümlerinin kangrenli kararması ve ölümüne atıfta bulunularak Kara Ölüm olarak da adlandırılmıştır.