Mağusa Limanı (Arap Ali Ağıtı) Türküsünün Hikayesi

[@Basakca]

Meyhaneden çıgdım sağ selâmed
Yan tarafıma bagdım kobdu gıyamed
Yan tarafıma bagdım kobdu gıyamed
Uyan Alim uyan
Uyanamaz oldun
Yeni gamalara
Dayanamaz oldun
Meyhaneye girdim üş gonyag işdim
Düşmannarı gördüm gendimden geşdim
Yedi süngü yedim sekizde düşdüm
Uyan Alim uyan
Uyanamaz oldun
Yeni gamalara
Dayanamaz oldun
Meyhaneden çıgdım yan basa basa
Ciyerlerim döküldü gan kusa kusa
Ölümüme sebep oldu Mağusa
Uyan Alim uyan
Uyanamaz oldun
Yeni gamalara
Dayanamaz oldun

Kaynak kişi: Mahmut İslâmoğlu (Emekli öğretmen, müdür)
Kaynak kitap:Mahmut İslâmoğlu, Taner Yılmaz,Kıbrıs Türküleri ve Oyun Havaları, Lefkoşa 1979
Türkünün derlendiği kişi: Limasollu Zehra İbrahim

Türküyü yaratan olayın kahramanı Arap Ali, Limasol’un Arnavut Mahallesinde oturan zenci Arap Mahmut Efendi ile beyaz ırktan Hatice Hanımın oğludur. Arap Ali’nin bir erkek iki de kız kardeşi vardı. Günümüzde hepsi rahmete kavuşmuştur.

Arap Ali, oldukça mert ve cesur bir Türk gencidir. O, yemeyi ve içmeyi seven birisiydi. Olayın geçtiği gün, Mağusa’da gümrükteki işini bitirip biraz eğlenmek amacıyla bir meyhaneye gider ve içmeye başlar.

İngiliz askerleri de aynı meyhanede içki içerken Arap Ali’ye sataşırlar ve bu yüzden aralarında kavga çıkar.Kavga esnasında Arap Ali’nin İngiliz askerlerinden sekiz süngü darbesi aldığı ağıttan anlaşılmaktadır.

Yere yığılan Ali, hemen orada can vermiştir. Cenazesi memleketi olan Limasol kentine getirilmiş ve kılınan cenaze namazından sonra Türk kabristanlığına defnedilmiştir.

Bu genç ve yiğit delikanlının ölümü o yörede öylesine etkili olmuştur ki adına ağıtlar yakılmış ve bestelenmiştir. Böylece bu “ağıt-türkü”,günümüze kadar gelmiş, sürekli okunmuş ve söylenmiştir.

Mahmutİslâmoğlu, kendisiyle ile yaptığımız 13 Temmuz 2009 tarihli söyleşide Arap Ali türküsünün söylemede becerisi bulunan Hüseyin Rızkı Bey’e ait olmasının kuvvetle muhtemel olduğunu dile getirmiştir.

Kaynak

[@Basakca]

Salamış Mağusa
Fotoğraf: Zeki Gursel

Öte yanda türkünün yukarıda sunulan orjinal metni dışında üç varyantı daha bulunmaktadır.

Bu türkünün varyantlarından biri Sonay Kuyucuoğluları’na ait olup aşağıda derlediğimiz biçimdedir:

Bohçamı aldım çıktım, karım dedi gitme.
Ya gelirim ya gelmem sakın merak etme.
Meyhaneye vardım üç konyak içtim,
Düşmanları gördüm kendimden geçtim,
Yedi süngü yedim sekizde düştüm.
Uyan Arab Alim uyan uyanmaz oldun,
Yediğin süngülere dayanmaz oldun...
Meyhaneden çıktım yan basa basa
Ciğerlerim döküldü kan kusa kusa
Beni canımdan etti ah o Mağusa
Mağusa denizi limandır liman
Yedi mil açığında yatırım aman
Ağlarım inlerim yok mudur duyan
Selâm edin anneme kına yaksın eline
Ali’sini öldürdüler vaadi geldi yerine
Üç çocuğum var benim alsın kendi evine
Seniha’mı göndersin geri kendi köyüne

[@Basakca]

Bu varyant, İngiliz arşivlerinden temin edilen metindir. Söyleyeni belli değildir. Bu varyantın bir özelliği Mahmut İslâmoğlu’nun Zehra İbrahim İbrahim’den 1970’li yıllarda derleyip sonradan Yılmaz Taner’in bestesini kayda alıp birlikte 1979 yılında yayınlamış oldukları ve yukarıda esas metin olarak verdiğimiz “Kıbrıs Türküleri ve Oyun Havaları” adlı kitapta yer alan örneğine en yakın olan varyant olmasıdır.

Mağusa Limanı Limandır


Mağusa limanılimandır liman (aman aman)
Beni öldürende yoktur din iman
Uyan Alim uyan
Uyanmaz oldun
Yedi bıçak yarasına
Dayanmaz oldun
İskeleden çıktım yan basa basa (aman aman)
Mağusa’ya vardım gan kusa kusa
Uyan Alim uyan
Uyanmaz oldun
Yedi bıçak yarasına
Dayanmaz oldun
Ölür oldum hey hey bak neler oldu(aman aman)
Elbiselerim de gan ila doldu
Uyan Alim uyan
Uyanmaz oldun
Yedi bıçak yarasına
Dayanmaz oldun
Ma[ğ]usa Limanı’ndan aldılar beni (aman aman)
Üç mil uzağına attılar beni
Kâfir İngilizler vurdular beni
Uyan Alim uyan
Uyanmaz oldun
Yedi bıçak yarasına
Dayanmaz oldun

Öte yanda bu varyant, 2008 yılında Türkiye’nin önde gelen ses sanatçılarından Selda Bağcan’ın “Güvercinleri de Vururlar” adlıalbümünde “Magusa Limanı” olarak yer almışbulunmaktadır.

[@Basakca]

Ağıtın bir varyantıda Kerkük Türkleri arasında mevcuttur. Kerkük varyantı Suphi Saatçi tarafından derlenmiş, yöresi Irak-Kerkük olarak belirtilen “Meyhanaya Girdim”ağıt başlığıyla belgelenen bir ağıt. Konusu şöyle dile getiriliyordu:

Cinayete kurban giden bir gencin feryatlarıdır bu türkü. Aslen Kıbrıs kökenli olduğu düşünülen türkünün yayılarak Kerkük’e kadar ulaşması dikkat çekicidir. Kıbrıs’ta İngiliz askerlerince bıçaklanarak öldürülen delikanlının, Kerkük’te uzun hava olarak yakılan ağıtı bugüne ulaşmıştır.

İçki içtiği için kendisine saldıranlarla başedemeyen delikanlı, hiç değilse oradan uzaklaşıp kurtulmak istemiş. Ama onca bıçak darbesine can mı dayanır? Hem yerinden hem canından olmuştur. Bu “ağıt”ın sözleri şöyle:

1.
Meyhanaya girdim üç konyağ iştim
Düşmanlarım görüb kendimden geşdim
Yeddi bıçak yedim sekkiz de düşdüm
Oyan Alım oyan oyanmaz oldum
Yeddi bıçak yarasına dayanmaz oldum

2.
Meyhanadan çıkdım yol basa basa
Kül oldu ciğerim kan kusa kusa
Meni yardan edeni zalım Mağusa
Oyan Alım oyan oyanmaz oldum
Çok işdim serhoş olub kaçamaz oldum

Ata Terzibaşı’nın özel arşivi olan, 1959 tarihli ve Pakistan baskısı 78 devirli taş plakta, türküyü, A.Küzecioğlu seslendirmekteydi. Bazı dizelerin yerleri değişse de, bazıları birebir denk düşmekteydi.

Örneğin; Kıbrıs’ta bu ağıt’ta; “Meyhaneden çıkdım yan basa basa” denilirken, Kerkük Hoyratları bunu “Meyhanadan çıkdım yol basa basa” şeklinde seslendiriyorlar.

Bir örnek daha vermek gerekirse; Kıbrıs’taki versiyonunda “ Yeni gamalara dayanamaz oldun” denilirken, Kerkük Hoyratları bunu “Yeddi piçak yarasına dayanmaz oldum” şeklinde yorumluyorlardı

Kerkük’te okunmakta olan Arap Ali Ağıtı, Kıbrıs’takine çok fazla benzemektedir. Farklı olarak, Kerkük’tekinde oraya özgü ağız özellikleri belirgindir.

[@Türkü]

Teşekkürler Başakça, beğenerek dinlediğim bir türkünün hikayesini paylaşman çok sevindirdi beni.

[@Basakca]

Ahh Türkü ahhh.... Az önce yine dinledim.

Uyan Alim uyannnnn....

Hani hikayesini bilmezsem diyeceğim ki bu kadar mı olur?

Gençecik bedenler hunharca toprağa karıştırılıyor. Neden?.... nedennnn..... diyesim le birlikte isyanımm bir alev topu oluyor ve önüne geleni yakmak istiyor.

[@Canan]

Hikayesini okuduktan sonra, Grup Abdal'dan türküyü dinledim. Yanık ve çok acı.

Teşekkürler Başakça.

[@ReaL]

Mağusa Limanı (Arap Ali Ağıtı) Türküsü Gezi olaylarında hunharca öldürülen Ali İsmail Korkmaz ile özdeşleşti..

Halk Tv de bir saattir ha bire çalıyor. İnsanın içini parçalıyor..

[@Liaaa]

Türküyü ilk defa dinliyorum ve dinlediğim süre boyunca etkisinde kaldım.

Aldı götürdü..

Emeğine sağlık, teşekkürler Başakça.

[@Lion]

Bilgiler için teşekkürler Başakça...
Her ne kadar hikayesini bilmiyor olsam da eskiden beridir severek dinlediğim bir Türküdür... Özellikle de Gül Emekçi yorumu.