Tarihi Haritalar

[@Kartal]

Tarihi Haritalar

ÇATALHÖYÜK HARİTASI

Çatalhöyük haritası, 1963 yılında Çatalhöyük'te yapılan kazılar sırasında, daha önce kutsal yer olduğu belirlenen bir bölümünün kuzey ve doğu duvarlarında, Çatalhöyük şehir planını gösteren bir harita olarak ortaya çıkarılmıştır.
Haritanın büyük bölümü kutsal yerin uzun kenarını oluşturan kuzey duvarına, kalan bölümü ise kısa kenarını oluşturan doğu duvarına resmedilmiştir. Harita 1-1.5 cm. kalınlığında, perdahlanmış duvar sıvası üzerine yapılmıştır.

Haritanın kutsal yerin kuzey duvarı üzerinde bulunan ve halen Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenmekte olan ana parçası tek parça olarak sökülemiş, sergilenen üç parça ve Müze deposundaki bir parçayla birlikte toplam dört parça olarak çıkarılabilmiştir.
Haritanın uzunluğu 3 metre, yüksekliği ise 0.9 metredir.
Çatalhöyük Haritası, yapılmış olduğu Cilalı Taş Çağı'nın uygarlık düzeyi göz öninde tutulursa, günümüz teknolojisi ile de yorumlanabilecek çok başarılı bir sanat eseri olarak karşımıza çıkmaktadır.

KAŞGARLI MÂHMUD'UN DÜNYA HARİTASI

Kaşgârlı Mahmud'un Divan-ü Lugat't-Türk adlı eserine ilave ettiği ilk Türk Dünya Haritasında, Türklerin yaşadığı bölgeler ile, bunların ilişkide bulundukları bazı ulus ve ülkeler gösterilmiştir. Bu harita Orta Asya'nın büyük bir kısmını, Çin ve kuzey Afrika'yı içermektedir. Batı yönünde Volga Nehri'ne dayanmaktadır. Dünyanın tepsi gibi düz, ancak yuvarlak olduğu kabul edilen bu harita bir kroki özelliğindedir. Haritada dağlar kırmızı, denizler yeşil, kumluk sahalar sarı, ırmaklar mavi renklerle gösterilmiştir.Haritanın ana merkez noktasını Türk hükümdarlarının oturdukları Balasagun şehri teşkil etmektedir.Yakınında göeterilerek adı belirtilmeyen göl ise Isıg-gölüdür.
Diğer coğrafi adlandırmalar, yer adları ve ülkeler de, haritanın merkezine göre ayarlanmıştır. Yönler ise Türk geleneğine uygun olarak Orhun Kitabelerindekine paraledir. Buna göre haritanın esas yön alma noktasını, doğu teşkil etmiştir. Türklerin yaşadığı bölgelere verilen önem, Türklerin ilişkide bulunduğu diğer ülke ve uluslardan da esirgenmemiştir.
Türklerin ilgisi bulunmadığı alanlar ve uluslar, haritada yer almamıştır. Haritanın merkezini Balasagun şehrinin oluşturması ve haritada, Türklerle kaplı alanların özenli olarak işaretlenmesi ve onlarla ilgili yer adı unsurların belirtilmesi, haritanın bir Türk coğrafyacısının elinden çıktığını açıkca göstermektedir.

İBRAHİM MÜRSEL (TABİB İBRAHİM EL- MÛRSİ)

1456 yılında çizdiği Akdeniz haritası ve 1460'da yaptığı Güney Avrupa Haritası ile Türk Haritacılık tarihinde önemli bir yere sahiptir.1567'de yapılan Ali Macar Reis Atlası'na kaynak olan haritalar arasında; hem tarih hem de nitelik bakımından baş yapıt olan Güney Avrupa Haritası, Akdeniz , Ege ve Karadeniz'i mükemmel bir doğrulukta göstermektedir. Bu Harita sadece Osmanlı Haritacılığının değil, Venedik Haritacılığının da ana kaynaklarından biri olup, İstanbul Deniz Müzesinde sergilenmektedir.

PİRİ REİS HARİTASI

Türk Amirali Piri Reis tarafından 1513 yılında ceylan derisi üzerine renkli olarak çizilmiş 21 parçalık Dünya haritasından, ele geçirilebilen tek paftadır. Orijinali Topkapı Müzesi’nde sergilenmektedir.

GİRİT VE RODOS ADASI’NIN KABARTMA HARİTASI

Girit ile Rodos Adası’nın 1:250.000 ölçeğindeki renkli kabartma haritası; 91x127 cm. ebadında olup, çerçevesi orijinal ve yazıları Eski Türkçe’dir.
Ayrıca, kabartma haritada Girit Adası’ndaki Hanya Kalesi ile Rodos Adası’ndaki Rodos Kalesi’nin kabartma planları da bulunmaktadır. Bu kabartma harita; Harp Okulu (Mekteb-i Funûn-i Harbiyye-i Şâhâne) Arazi Ölçüm Dersi Öğretmeni Teğmen Halil tarafından Harp Okulu Matbaası’nda basılan haritadan dönüştürülerek 1883 yılında yapılmıştır.
Kabartma haritanın sol üst bölümünde ve süslü bir çerçeve içinde adalar hakkında şu bilgiler mevcuttur:
Girit Vilayeti, Akdeniz’in en büyük adası olup, 30-35 kuzey enleminde ve 21-24 doğu boylamında (Paris Başlangıç Meridyeni’ne göre) bulunmaktadır. Yaklaşık 200.000 nüfusu vardır. Bu nüfusun 80.000’i Müslüman, kalanı Rum ve çeşitli milletlerdendir. Yüzölçümü 9.000 km2., uzunluğu 140 km., (aslında 240 km. olması gerekir) eni 10 ile 40 km. kadardır. Havası ılıman, toprağı oldukça verimli ve bereketlidir. Bu adanın etrafında bulunan limanlar; donanma gemilerinin korunmasına yeterli olduğu gibi, Avrupa ve Asya’nın ortasında ve kıyılarına hakim önemli bir yerde bulunmaktadır.
Rodos Adası 36. kuzey enlemi ve 26. doğu boylamında (Paris Başlangıç Meridyeni’ne göre) bulunmakta ve yüzölçümü 1.100 km2.dir. Nüfusu 40.000’e yakın olup, bu nüfusun yaklaşık yarısı Müslüman, kalanı çeşitli milletlerdendir. Toprağı verimli ve bereketli olup, başşehri Rodos’tur.

ANADOLU HARİTASI - 1884 (1:500.000)

KORFU ADASI İLE PREVEZE CİVARININ KABARTMA HARİTASI

Korfu Adası ile Preveze civarının 1:150.000 ölçeğindeki renkli kabartma haritası; 93x128 cm. ebadında olup, çerçevesi orijinal ve yazıları Eski Türkçe’dir.
Ayrıca, kabartma haritanın sol alt bölümünde Rumeli Bölgesi’ne ait harita indeksi bulunmaktadır.
Bu kabartma harita; Yüzbaşı Halil İbrahim, Üsteğmen Hasan Rıza, Üsteğmen Ali Haydar ve Üsteğmen Hasan Behçet tarafından 1884-1885 yıllarında yapılmıştır.

HALKİDİKYA YARIMADASI'NIN KABARTMA HARİTASI

Halkidikya Yarımadası’nın 1:150.000 ölçeğindeki renkli kabartma haritası; 93x128 cm. ebadında olup, çerçevesi orijinal ve yazıları Eski Türkçe’dir.
Bu kabartma harita; Yüzbaşı Halil İbrahim, Üsteğmen Hasan Rıza, Üsteğmen Ali Haydar ve Üsteğmen Hasan Behçet tarafından 1884-1885 yıllarında yapılmıştır.

SELANİK ŞEHRİ VE GÜNEYBATISININ KABARTMA HARİTASI

Selanik Şehri güneybatısının 1:150.000 ölçeğindeki renkli kabartma haritası; 93x128 cm. ebadında olup, çerçevesi orijinal ve yazıları Eski Türkçe’dir.
Bu kabartma harita; Yüzbaşı Halil İbrahim, Üsteğmen Hasan Rıza, Üsteğmen Ali Haydar ve Üsteğmen Hasan Behçet tarafından 1884-1885 yıllarında yapılmıştır.

EĞRİBOZ ADASI İLE KUZEY SPORAD ADALARI'NIN KABARTMA HARİTASI

Eğriboz Adası ile Kuzey Sporad Adaları'nın 1:150.000 ölçeğindeki renkli kabartma haritası; 93x128 cm. ebadında olup, çerçevesi orijinal ve yazıları Eski Türkçe'dir.
Bu kabartma harita; Yüzbaşı Halil İbrahim, Üsteğmen Hasan Rıza, Üsteğmen Ali Haydar ve Üsteğmen Hasan Behçet tarafından 1884-1885 yıllarında yapılmıştır.

ÇANAKKALE (KALE-İ SULTANİYE) BOĞAZI VE CİVARININ KABARTMA HARİTASI

Çanakkale (Kale-i Sultaniye) Boğazı ve civarının 1.76.000 ölçeğindeki renkli kabartma haritası; 87x128 cm. ebadında olup, çerçevesi orijinal ve yazıları Eski Türkçe’dir.
Bu kabartma harita; Yüzbaşı Ali Haydar ve Yüzbaşı Hasan Rıza tarafından 1885 yılında yapılmıştır.

MARMARA DENİZİ VE CİVARININ KABARTMA HARİTASI

Marmara Denizi ve civarının 1:150.000 ölçeğindeki renkli kabartma haritası; 92x127 cm. ebadında olup, çerçevesi orijinal ve yazıları Eski Türkçe’dir.
Bu kabartma harita; Üsteğmen Halil İbrahim, Teğmen Hasan Rıza, Teğmen Ali Haydar ve Teğmen Hasan Behçet tarafından 1884 yılında yapılmıştır.

KAFKASYA BÖLGESİ KABARTMA HARİTASI

Kafkasya Bölgesi’nin 1:800 000 yatay ve 1:80 000 düşey ölçeğindeki iki parçadan oluşan renkli kabartma haritası; 140x144 cm. ebadındadır. Çerçevesi orjinal ve yazıları eski Türkçe'dir.

Bu kabartma harita; Kafkasya Askeri Topoğraf Cemiyeti'nce bölgenin haritasının yapımı tamamlandıktan sonra, Harp Okulu; (Mekteb-i Harbiyye-i Şahane) Arazi Ölçüm Öğretmeni Önyüzbaşı Halil İbrahim, Kartoğrafya Görevlisi Yüzbaşı Hasan Behçet, Kartoğrafya Öğretmeni Yüzbaşı Ali Haydar, Resim Öğretmeni Yüzbaşı Hasan Rıza ile Meç ve Kılıç Öğretmeni Süvari Üsteğmen Sadık tarafından 1887 yılında yapılmıştır.

KARADENİZ (İSTANBUL) BOĞAZI VE CİVARININ KABARTMA HARİTASI

Karadeniz (İstanbul) Boğazı ve civarının 1:25.000 ölçeğindeki renkli kabartma haritası; 115x164 cm. ebadında olup, çerçevesi orijinal ve yazıları Eski Türkçe'dir.
Bu kabartma harita; Harp Okulu (Mekteb-i Funûn Harbiyye-i Şâhâne) öğretmenlerinden Binbaşı Halil İbrahim ve Önyüzbaşı Hasan Behçet tarafından 1891 yılında yapılmıştır.

KUTSAL ARAZİDE KEVKEBAN KALESİ VE CİVARININ KABARTMA HARİTASI

Şimdiki Yemen Arap Cumhuriyeti'nin başşehri Sana'nın kuzeyinde bulunan Kevkeban Kalesi'nin 1:50.000 ölçeğindeki renkli kabartma haritası; 70x90 cm. ebadında olup, çerçevesi orijinal ve yazıları Eski Türkçe'dir.

Bu kabartma harita; Taaz Askeri Ortaokulu Coğrafya Öğretmeni Yüzbaşı Muhammed Refik tarafından 1901 yılında yapılmıştır.

OSMANLI İMPARATORLUĞU'NUN AVRUPA KISMI HARİTASI - 1908 (1:600.000)

OSMANLI İMPARATORLUĞU HARİTASI - 1912 (1:3.300.000)

MEGRİKÖY (BAKIRKÖY) HARİTASI - 1914 (1:25.000)

SAKARYA HARİTASI

Bu dönemde; Yunan ilerlemesini durdurmak ve kesin sonuçlu bir meydan savaşı yapmak üzere, birliklerimizin Sakarya doğusunda bir savunma cephesinin oluşturulmasına karar verildiğinde, elde yeterli ölçek ve doğrulukta harita bulamayışının sıkıntıları ile yüz yüze gelinmiştir. Bunun üzerine bölgenin 1/100.000 ölçekli ivedi bir haritasının yapılmasına karar verilerek, Ankara'dan sekiz subaydan oluşan bir harita postası bölgeye gönderilmiştir. Atatürk bu haritanın alımına çok önem vermiş, haritanın çizim ve çoğaltılması için kendi özel vagonunu topoğraf ekibine tahsis etmiştir. Gerek Kurtuluş Savaşı ve gerekse haritacılık tarihimizde özel bir yeri olan bu çalışma, gün doğumundan gün batımına kadar süren arazi çalışması, geceleri de mum ışığı altında bu arazi çalışmalarının tersimi ve birleştirilmesi şaklinde 20 gün sürmüş ve biten harita savaşın devam ettiği günlerde cepheye yetiştirilmiştir.

ANKARA ŞEHİR HARİTASI (PLANI)

1:4 000 ölçeğinde olup, 1924 yılında yapılmıştır.

ÇANKAYA ORDU KÖŞKÜ PLANI (1:1.000)

ESKİŞEHİR PLANI (1:10.000)

KAYNAK:Muz.HGK Müzesi.