Osmanlı El Yazması | Surnameler

[@Ekin]

Osmanlı El Yazması | Surnameler

Surnameler ; Osmanlı Döneminde padişahın çocuklarının doğumu, sünneti, kızlarının, kız kardeşlerinin evlenmesi gibi nedenlerle düzenlenen halka açık eğlencelerin anlatıldığı manzum eserlerdir. Surname’ de sadrazamın, vezirlerin düğün dolayısıyla verdikleri armağanlar, ziyafetler, kurulan otağlar, halka açık eğlenceler, kandiller, havai fişek gösterileri, esnaf alayları, gezdirilen gümüş ya da şeker gibi maddelerden yapılan nahıllar, güreş, at yarışı, cambaz, hokkabaz, kol oyunları gibi gösteriler ayrıntılarıyla anlatılır.

Haftalarca süren ( Şehzade Mehmet’in, 1582’ deki sünnet düğünü 53 gün sürmüştür.) bu tür eğlenceleri yazma işi bir yazara görev olarak verilirdi. Surname’ler tarih, gelenek ve görenek, toplumsal yaşam, kurumlar, seyirlik oyunlar gibi konular açısından belgesel nitelik taşır. Örneğin Surname’lerde yemek, şekerleme, yemiş isimleri, mutfak araç ve gereçleri, kumaş türleri ve iş kollarıyla ilgili terimler gibi dil tarihi bakımından da zengin malzemeye rastlanır.

Osmanlı döneminde padişah çocuklarının doğum ve sünnet törenleriyle padişah kızlarının düğün törenlerini anlatan manzum, mensur ya da manzum-mensur karışık yazılan eserler genellikle Surnâme adını taşır. Suriyye adıyla kaside şeklinde yazılan şiirlerle “tarih manzumeleri” de bu tür içinde değerlendirilir. Surnâmeler sadece sarayın düzenlediği törenleri konu edinirken sûriyyelerle bu merasimlerin yılını belirleyen tarih manzumelerinde hem sarayın hem bu çevrenin dışında kalan kişilerin düzenlediği törenler anlatılmaktadır.

Şehzadelerin sünnet törenleri için yapılan şenlikler “sûr-ı hıtân”, padişah kızlarının nişan ve evlenmeleri vesilesiyle düzenlenenler “sûr-ı cihaz”, padişah çocuklarının doğumu dolayısıyla tertiplenenler “velâdet-i hümâyun” şenlikleri olarak adlandırılır ve surnâmelerin konusunu oluştururlar Yazarlar, bir şenliğin ardından kendi istekleriyle yahut padişahın ya da “sûr emini” adı verilen şenlikten sorumlu kişinin emriyle bu eserleri meydana getirmişlerdir. Kimi sûrnâmelerde eğlencelerin niteliğine, kiminde esnaf alaylarının anlatımına ağırlık verilir. Şenlikler minyatürlerle de tasvir edilir.Nakkaş Osman’ın resimlediği Surname-i Hümayun ile Levni’nin resimlediği Surname-i Vehbi minyatür sanatının en önemli eserlerinden kabul edilir.

Osmanlı’da düzenlendiği tespit edilmiş 556 kadarı düğün ve şenlikten 11 tanesi bağımsız birer eser olarak yazılmış sûrnâmelere konu olmuş; bu 11 tören için toplam on dokuz eser yazılmıştır. Söz konusu sûrnâmelerden 9 tanesi evlilik törenlerini, 7 tanesi sünnet törenlerini, 2 tanesi hem evlilik hem sünnet törenlerini ve iki tanesi de padişah kızlarının doğumunu anlatmaktadır.

Bağımsız surnâmelerin bilinen ilk örnekleri, III. Murad’ın oğlu Şehzade Mehmed’in 1582’de yapılan sünnet töreni için Âlî Mustafa Efendinin ve İntizâmî’nin yazdığı eserlerdir. Bu iki eserle birlikte sûrnâme bağımsız bir edebî tür olarak ortaya çıkmıştır. Kökünün Anadolu halk düğünlerindeki hediye kayıtlarının tutulması geleneğine bağlı olduğu düşünülür. Ancak surnameler sadece hediye listelerini değil, şenlik eğlencelerine ve geçit alaylarına dair pek çok ayrıntılı anlatımı içerir.

Surnâmeler Osmanlı sarayının ve toplumun belirli günlerdeki hayatını, zevk ve eğlence anlayışını, kıyafetlerini, törenlerini, mûsikisini, oyun ve eğlence şekillerini, dönemin geleneklerini anlatması bakımından kültür tarihi, sosyoloji ve halk bilimi açısından kaynak değeri taşımaktadır. Yazıldığı devrin kelime, deyim ve terim varlığını, kullanım özelliklerini göstermesi surnâmeleri dil ve edebiyat bakımından da önemli kılmaktadır. Müellifin padişahın ihsanına kavuşmak ya da atiyye elde etmek amacıyla yazması, olayların abartılı, eğlencelerin haddinden fazla övüldüğü, olağandan farklı ifadelerin kullanılmasına neden olmuştur ancak yine de surnameler şenliğin gerçekleştiği dönemle ilgili değerli bilgiler sağlamaktadır.

[@Ekin]

Surname-i Hümayun (III. Murad Surnamesi) , 1582’de Padişah III. Murad’ın oğlu Şehzade Mehmet’in sünnet düğünü nedeniyle düzenlenmiş 52 gün süren şenlikleri anlatan Türkçe eserdir.

Şenlikleri 250 çift sayfa minyatür ile resimsel bir öyküye dönüştüren eser, 14 Mart 1588 tarihinde tamamlanarak hünkâra sunulmuştur.Tek nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Hazine Nr. 1344’de kayıtlıdır. Metni, “İntizamî” mahlaslı yazar tarafından kaleme alınan surname, Nakkaş Osman ve ekibi tarafından resimlenmiştir. Metnin orijinalinin Şahnameci Seyyid Lokman’a mı yoksa İntizami mahlasını kullanan Rumelili bir başka müellife mi ait olduğu kesinlik kazanmamıştır.

Eserin önemi, Nakkaş Osman’ın elinden çıkan minyatürlerden gelir. Surname, tam sayfa büyüklüğünde 250 çift minyatürü içerir. Günümüzde 432 yaprak ve 427 minyatür ile ulaşmıştır. Dönemin günlük hayatından kesitler sunması ve meslek gruplarını vermesi açısından birer tarihi belge niteliğine sahip bu minyatürler ayrıca başarılı birer sanat eseri olarak değerlendirilir.

Eser boyunca tek bir kompozisyon tekrar eder ve Şenlik bütün minyatürlerde aynı noktadan, aynı dekor ile betimlenir: Şenliklerin gerçekleştiği At Meydanı’nda hareket misafir locası ve halktan seyircilerin bulunduğu sağ taraftan başlar; saray ve padişah locasının bulunduğu sol tarafta devam eder.Halkın ve misafir locasının önünden geçen göstericiler padişaha doğru ilerler; dualarını ettikten ve hediyelerini sunduktan sonra hünerlerini sunarlar. Şenlik bu şekilde baştan sonra padişahın gözü ile anlatılır. Yazılı metinde dile getirilmiş heyecan, merak, korku, keyif, neşe ve benzeri durumlar minyatürlerdeki insan figürlerinde yer almaz.

Eserin Kadrosu

Şehnameci Seyyid Lokman tarafından Hünername ve Surname’de çalışan üretim ekibinin ücretlerinin arttırılması konusunda yazılan 1588 tarihli bir belgede ekip elemanlarının isimleri sıralanmıştır. Bu listede adı geçenlerin hangisinin Hünername’de, hangisinin Surname’de ya da ikisinde birden çalıştığı tam olarak anlaşılamamakla birlikte belge Nakkaş Osman’ın üretim ekibi içinde yer almış olabilecek nakkaşlar ve eseri hazırlayan diğer sanatçılar hakkında genel bir fikir verir. Belgede ismi geçenler şunlardır:

Katipler

Seyyid Kasım, Mustafa, Feramuz, Ali, Abdurrahman

Nakkaşlar

Lütfü, Osman, Ali, Mehmed Haydar, Velican, Mehmed musavvir, Molla Tiflisî, İbrahim, Osman diğer, Ahmed Abdullah, Hüseyin Zergerî, Mahmud müzehhib, Yusuf Abdullah

Müzehhibler

Musa Ahmed, Yahya, Seydi, Abdi zergub, Şaban, Hızır Gazi, Mehmed Abdullah, Mehmed Mustafa, Nasuh b. Abdullah, Perviz Abdullah, Abdulehad Yakub, Davud Abdullah, Yusuf Abdullah

Mücellidler

Abdî Şaban, Mehmed Haydar, Kara Memed, Mehmed Ankara, Receb Abdullah

İptida

Seyyid Mehmed Tirmizî katip, Hüseyin üstad, Muzaffer katib, Bali Abdullah, Mehmed b. Kerim müzehhib, Abdî şakird-i musavvir, Maksut şakird-i musavvir, Geyvan Abdullah, Yusuf Abdullah şakird-i müzehhib

[@Ekin]

Surname-i Vehbi, padişah III. Ahmed’in dört oğlunun 1720’de gerçekleşen ve 15 gün süren sünnet şenliklerini anlatan ve şair Seyyid Vehbi tarafından kaleme alınmış mensur eserdir.

Surname türünün en ünlü eseri olan kitapta İstanbul tanıtılır, devrin örf ve âdetleri anlatılır. Lale Devri’ni betimleyen en önemli kaynaklardandır

Eserin bir çok nüshası vardır. Topkapı Sarayı Müzesi’nde Hazine 3593 envanter numarası ile kayıtlı olan nüshada Levni tarafından yapılmış 137 levha bulunur. Levni’nin minyatürlerini içeren nüshanın yaklaşık on yılda tamamlandığı, 1729-1730’da sunulduğu düşünülür. Yapıt Osmanlı el yazmalarının son önemli örneği.

Nüshaları

Eser, günümüze en fazla nüshası gelen surnamedir. Topkapı Sarayı Müzesi III. Ahmet Kütüphanesi’nde Hazine 3593 envanter numarası ile kayıtlı nüsha, Levni tarafından yapılmış 137 levhayı içerir. Aynı kütüphanedeki 3593 numaralı nüsha ise imzasız 140 levha içermektedir.

İstanbul Üniversitesi'ndeki TY 6099 numaralı nüshanın Vezir-i Azam Damat İbrahim Paşa için hazırlandığı düşünülür. Bu nüshanın 140 minyatürlü yaprağı Levni okuluna mensup bir sanatçı tarafından yapılmıştır. Ziyafet sahneleri Levni’nin surnamesi ile aynı şemayı gösterir. Bu kütüphanede bulunan diğer nüshalar; 6124, 1607, 3035 no’lu yazmalardır. Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih Millet Kütüphanesi, İstanbul Beyazi Belediye Kütüphanesi’nde de nüshalar mevcuttur.

Metin

Devrin tanınmış şairlerinden birisi olan Seyyid Vehbî’nin en önemi eseri olan yapıt, 18. yüzyıl Osmanlı nesrinin klasik özelliklerini taşıyan bir metindir. Düzyazı olarak yazılmıştır ancak içinde manzum bölümler de bulunur. Bir münacat ile başlar, onu naat, III. Ahmet’e, Sadrazam İbrahim Paşa’ya medhiye gibi kaside şeklindeki şiirler izler.

Talik yazı ile Türkçe yazılmıştır. Her sayfada 16cm. uzunluğunda 23 satır bulunur.

Minyatürler

Topkapı Sarayı Müzesi III. Ahmet Kütüphanesi’nde Hazine 3593 envanter numarası ile kayıtlı nüsha, Levni tarafından yapılmış 37x26 boyutlarında 137 minyatür içerir. Olaylar oluş sırasına göre betimlenmiş; birinci günü on iki tasvirle, ikinci günü sekiz sahneyle, sonraki günler giderek azalan tasvirlerle ve tek resimle, on birinci güne kadar her gün dört resimle temsil edilmiştir. Eserin minyatürleri, farklı kompozisyonlar içinde gösterilmiştir. Bunları; Padişah, sadrazam, davetliler ve halk önünde yapılan gösteriler, ziyafet sahneleri, esnaf alayları, sünnet düğününün Topkapı Sarayına gidişi, nahıl ve şeker bahçeleri şeklinde sınıflandırmak mümkündür.

Karşılıklı iki sayfada yer alan minyatürler hem birbirinden bağımsızdır; hem de birliktelik taşırlar. Hareket çoğunlukla soldan sağadır. Minyatürlerde her figürün yüzünde karakter yansıtan ifadeler sezilir. Osmanlı’nın her kesiminden insanları gözler önüne serilmiştir. II. Ahmet’i oldukça detaylı ve gerçeğe yakın şekilde resmedilmiştir.

Kaynak : 1 - 2 - 3

[@Ekin]

Surname-i Vehbi Eserinden

[@Ekin]

[@Çengelli İğne]

Bir edebiyat bölümü mezunu olarak okulda dahi bu kadar ayrıntılı anlatılmamıştı.

Hem anlatım hem görsel olarak harika bir konu olmuş.

Emeklerine sağlık,teşekkürler.

[@Sevda]

Tam benlik bir konu olmuş Ekin. Hepsini okudum, gerçekten çok güzeldi.

Eline sağlık.

[@Mislina]

Emeğine sağlık Ekin.

[@Suzim]

Emeğine sağlık @Ekin

[@Ekin]

1500 lü yıllarda elde edilmiş düşünülmüş harika eserler. Düğünler hakkında en ufak detaylara kadar anlatılmış. Nasıl çizilmiş nasıl düşünülmüş. Olağanüstü eserler. Aklın alamadığı eserler ortaya çıkmış. Ve o zamanlar ne kadar lüks yaşanıldığınıda gözler önüne sermişler...