TBMM 1. Dönem Milletvekilleri Listesi

[@Bursalı68]

TBMM 1. dönem milletvekilleri listesi


Meclisin açılışı


Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin ilk üyeleri

Birinci Dönem Büyük Millet Meclisi ya da kısaca Birinci Meclis, 23 Nisan 1920'de Ankara'da toplanmış, 1 Nisan 1923'te yeni seçim kararı alarak 15 Nisan 1923'te son oturumunu yapmıştır. Yeni Türk devletinin kurucu meclisi olarak kabul edilir. Meclis'in açılış günü olan 23 Nisan, hâlen Türkiye'de millî bayram olarak kutlanmaktadır.

Meclisin açılış aşamasında Osmanlı Devleti hâlâ İstanbul'da hüküm sürmekteydi. Meclis, açılış gününde sultan ve halife VI. Mehmet'e bağlılık yemini etmiş, ancak uygulamada İstanbul'daki iktidardan tamamen bağımsız olmuş ve 1 Kasım 1922'de aldığı kararla Osmanlı Devleti'ne son vermiştir. Yeni devletin nihaî şekli olan Cumhuriyet, 29 Ekim 1923'te İkinci Meclis tarafından ilan edilecektir. Bu iki tarih arasında TBMM, yargı, yasama ve yürütme yetkilerini tek elde toplayan bir ihtilâl meclisi görünümü sergilemiştir.

Meclisin kuruluşu
4-11 Eylül 1919 tarihlerinde toplanan Sivas Kongresi'nden sonra, Mustafa Kemal yönetimindeki Heyet-i Temsiliye, Anadolu'da idareyi fiilen ele almıştı. 30 Eylül'de Osmanlı hükûmeti, Heyet-i Temsiliye'nin talebi doğrultusunda, Mebusan Meclisi seçimlerini yapma kararı aldı. Heyet-i Temsiliye'de Mustafa Kemal Paşa'nın dahil olduğu çoğunluk, meclisin Anadolu'da toplanmasından yana idi. Ancak 28 Kasım 1919'da yapılan toplantıda Kâzım Karabekir'in ısrarı ve Rauf Orbay'ın desteğiyle meclisin İstanbul'da toplanması kararlaştırıldı.[1] Seçilen mebuslar Anadolu'ya çağrılarak kendilerine Heyet-i Temsiliye'nin görüşleri tebliğ edildi.

Mebusan Meclisi 12 Ocak 1920'de İstanbul'da toplandı. Ancak 140 küsur mebusun üçte biri kadarı çeşitli nedenlerle Meclis'e katılmadılar. Büyük çoğunluğu Millî Mücadele taraftarlarından oluşan meclis, Misak-ı Millî beyannamesini kabul etti. Mart ayında ana hatları belli olan Sevr Antlaşması'na karşı keskin bir muhalefet tavrını benimsedi. 16 Mart 1920'de bir İngiliz askerî birliği Meclis'i basarak Rauf başta olmak üzere bâzı mebusları tutukladı. Bunun üzerine 18 Mart'ta toplanan mebuslar, yasama dokunulmazlığının ortadan kalktığı gerekçesiyle meclisi süresiz tatil etme ve Ankara'da toplanma kararı verdi.

İstanbul meclisinin bütün üyeleri otomatik olarak Ankara'daki meclise katılma hakkına sahipti. Bunlardan Ankara'ya gelmek istemeyen birkaçı istifa etmiş sayıldı. Sonuçta (gecikenlerle birlikte) Mebusan Meclisi üyelerinden 92'si yeni meclise katıldı.

19 Mart 1920'de Mustafa Kemal Paşa vilayetlere, müstakil livalara ve kolordu kumandanlarına gönderdiği bir tebliğ ile her livadan Meclis'e beş temsilci seçilmesini istedi. Seçim, liva merkezi ve kazalardaki ikinci seçmenler, vilayet idare meclisleri, belediye meclisleri ve Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti idâre heyeti üyelerinden oluşan bir heyet tarafından yapılacaktı. Vakit darlığından ötürü birinci seçmenlere müracaat edilmedi. Uygulamada tüm livalarda Müdafaa-yı Hukuk cemiyetlerinin önerdiği veya kabul ettiği adaylar seçildi. İstanbul Meclisi üyeleriyle birlikte 66 seçim bölgesinden toplam 337 temsilci Meclis'e katıldı. Bu sayıya 1922'de Malta Sürgünü dönüşü Meclis'e katılan 14 kişi dahildir.

Meclisin adı evvelâ Millet Meclisi iken İstanbul Meclisi üyelerine ek olarak seçilen temsilciler nedeniyle ("genişletilmiş meclis" anlamında) Büyük Millet Meclisi adı kabul edildi. 1921'de Türkiye kelimesi eklenerek Türkiye Büyük Millet Meclisi adı resmîleştirildi.

Önemli kararlar
TBMM I. Dönemi'nin özellikleri arasında olağanüstü şartlarda faaliyete geçmiş olması, ihtilâl meclisi olması, kuvvetler birliği esasına dayanması (yargı, yasama ve yargıyıyi şahsında toplaması), bakanları ayrı ayrı tayin etmesi ve azletmesi en başta sayılabilir. Meclis Başkanı (Mustafa Kemal Paşa) aynı zamanda yürütmenin başıdır.

Üstlendiği misyonun yanı sıra I. Dönem Meclisi, demokratik ve parlamenter hasletlerinin derinliği ile de dikkat çekmektedir. Öncesinde iki ayrı tarih kesitinde Meşrutiyet'e dayalı parlamenter sistem tecrübesi olduğu, hattâ Tanzimat'tan itibaren Danışma Meclisi tarzı yapılanmaların Osmanlı devlet kültürüne girdiği dikkate alınırsa 1920'lerde Türk insanının meclis yolu ile yönetme ve yönetilme birikiminin mevcut olduğu da burada belirtilmelidir.

İlk TBMM'nin çalışma esasları
*TBMM’nin üstünde bir kuvvet yoktur.
*Hükümet kurmak gereklidir.
*Geçici olmak kaydıyla bir başkan ve padişah vekili atamak uygun değildir (hükûmet devamlılığı).
*TBMM yasama ve yürütme yetkilerine sahiptir (güçler birliği ilkesi).
*Padişah ve halife bulunduğu baskıdan kurtulduktan sonra meclis tarafından belirlenecektir (saltanat ve halifeliğin kaldırılmasının yasal dayanağı).

TBMM'nin Önemi ve Özellikleri
*Bu önerge 20 Ocak 1921 anayasası kabul edilinceye kadar meclisin çalışma esaslarını belirlemiştir.
*TBMM "Kurucu Meclis" özelliğindedir. Olağanüstü yetkilere sahip bir ihtilal meclisidir.
*Meclis hükûmeti sistemi esas alınmıştır.
*Güçler birliği ilkesi esas alınmıştır.
*M. Kemal Paşa meclisin, hükûmetin ve yeni devletin başkanıdır.
*TBMM üstünde güç yok denilerek İstanbul Hükümeti yok sayılmıştır.
*Meclis inkılapçı değildir. Yaptığı tek inkılap saltanatın kaldırılmasıdır.

TBMM Döneminde Gerçekleştirilen Başlıca Faaliyetler
*Hıyanet-i Vataniye Kanunu kabul edildi.
*İstiklâl Mahkemeleri kuruldu.
*İsyanlar bastırıldı.
*Batı Anadolu'da düzenli ordu kuruldu.
*Doğu, Güney ve Batı cephelerindeki zaferlerle Anadolu işgalden kurtuldu.
*1921 Anayasası ile İstiklâl Marşı kabul edildi.
*Saltanat kaldırıldı.
*Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı.
*Lozan görüşmelerine başladı.

TBMM 1. dönem milletvekilleri
Günümüzde ilçe olan Biga, Ergani, Gelibolu, Genç ve Şebinkarahisar'ın (Şarkikarahisar) o dönemde seçim bölgesi merkezi oldukları unutulmamalıdır. Günümüzdeki Ağrı ilinin o dönemdeki merkezi ise Bayazıt'tı. Samsun ili Canik adı ile anılmakta ve Ordu ilini de kapsamaktaydı. Kırşehir günümüzdeki Nevşehir ilini kapsamaktaydı. İçel, yalnızca Silifke ve civarını kapsamaktaydı, Mersin ayrı bir bölgeydi.

1. dönem milletvekillerinin 288'i yüksek öğrenim görmüş, 94'ü orta öğrenim mezunu kişilerden oluşmaktaydı. Meslek dağılımı şu şekildeydi: 162 serbest meslek, 133 devlet memuru, 54 asker, 32 din adamı, 30 aşiret reisi, 7 teknik eleman, 16 sağlık görevlisi, 2 Reji görevlisi. Toplam 378 milletvekilinin 162'si bir veya birden fazla yabancı dil biliyordu. Meclis üyeleri zamanla, kişisel ve fikri konumlarına göre, kabaca 3 temel gruba ayrılmıştır. Kalpaklılar, yeni bir devlet ve hükûmet kurma düşüncesi içinde olanlar; Sarıklılar, Şeriat hükümlerinin idareye hakim olması düşüncesi içinde olanlar; Fesliler, Osmanlı hukukunun korunması düşüncesi içinde olanlar bu gruplaşmalara verilen tanımlardır.

Adana
Abdullah Faik Çopuroğlu
Eşref Akman
İbrahim
Mehmet Hamdi İzgi
Gülekzade Tevfik
Zamir Damar Arıkoğlu
Zekai Apaydın

Amasya
Ali Rıza Topçu
Ali Rıza Özdarende
Asım Sirel
Bekir Sami Kunduh
Ahmet Hamdi Apaydın
Mehmet Ragıp Topala
Ömer Lütfi Yasan

Ankara
Mustafa Kemal Paşa
Ali Fuat Cebesoy
Taşpınarlı Hacı Atıf
Hacı Mustafa Beynamlı
Mustafa Hilmi Çayırlıoğlu
Ahmet Rüstem Bilinski
Ömer Mümtaz Tambi
Şakir Kınacı
Şemsettin Bayramoğlu

Antalya
Ali Vefa Seyhanlı
Halil İbrahim Özkaya
Hamdullah Suphi Tanrıöver
Hasan Tahsin Sürenkök
Mustafa Ebrişimoğlu
Rasih Kaplan

Ardahan
Filibeli Hilmi
Osman Server Atabek

Aydın
Ahmet Şükrü Yavuzyılmaz
Cami Baykurt
Mehmet Emin Erkut
Mehmet Esat İleri
Mazhar Germen
Sadık Sultanoğlu
Hasan Tahsin San

Ayıntab (Antep)
Abdullah Lami Ersoy
Ali Cenani
Hafız Mehmet Şahin
Ali Kılıç
Ragıp Yoğun
Mehmet Yasin Sani Kutluğ

Batum
Ahmet Fevzi Erdem
Hahutzade Ahmet Nuri Efendi
Akif Sümer
Ali Rıza Acara
Edip Dinç

Bayazıt (Doğubeyazıt)
Mehmet Atıf Bayazıt
Hacı Mehmet Önay
Refik Saydam
Süleyman Sudi Acarbay
Şevket Beyazit

Biga
Ahmet Hamdi Dumrul
Hamdi Hamit Karaosmanoğlu
Mehmet Dinç

Bitlis
Arif Özdemir
Derviş Sevünç
Hüseyin Hüsnü Orakçıoğlu
Sofrasur Asizade Resul Bey
Sadullah Fevzi Eren
Vehbi Öztekin
Yusuf Ziya Koçoğlu

Bolu
Abdullah Sabri Aytaç
Cevat Abbas Gürer
Fuat Umay
Hacı Abdülvahap Efendi
Nuri Aksu
Mehmet Şükrü Gülez
Tunalı Hilmi
Yusuf İzzet Met

Bozok (Yozgat)
Ahmet Baydar
Yusuf Bahri Tatlıoğlu
Feyyaz Ali Üst
İsmail Fazıl Paşa
Mehmet Hulusi Akyol
Rıza Ersoy
Süleyman Sırrı İçöz

Burdur
Ali Ulvi Bey
Çilzade Fahreddin
Halil Hulusi Efendi
İsmail Suphi Soysallıoğlu
Mehmet Âkif Ersoy
Şevket Candaner
Veli Saltıkgil

Bursa
Emin Erkul
Hasan Fehmi Kolay
Muhittin Baha Pars
Mustafa Fehmi Gerçeker
Necati Kurtuluş
Osman Nuri Özpay
Abdullah Servet Akdağ

Canik (Samsun)
Ahmet Nafiz Özalp
Emin Gevecioğlu
Ahmet Hamdi Yalman
Hasan Fehmi Çoldurzade
Süleyman Boşank
Mehmet Şükrü Fırat

Cebel-i Bereket (Osmaniye)
Faik Öztrak
İhsan Eryavuz
Rasim Celalettin Öztekin

Çorum
Dr. Atıf Bey
Abdurrahman Dursun Yalvaç
Hüseyin Ferit Törümküney
Fuat Tek
Haşim Apaydın
İsmet Eker
Sıddık Mumcu

Denizli
Hakkı Behiç Bayiç
Hasan Tokcan
Hacı Hüseyin Efendi
Mustafa Tavaslıoğlu
Necip Buldanlıoğlu
Yusuf Başkaya

Dersim (Tunceli)
Abdülhak Tevfik Gençtürk
Diyap Yıldırım
Hasan Hayri Kanko
Mustafa Ağa
Mustafa Zeki Saltık
Ahmet Ramiz Tan

Diyarbekir
Feyzi Pirinççioğlu
Hacı Şükrü Aydındağ
Abdulhamit Çintan
Abdulkadir Kadri Kürkcü
Mehmet Kadri Üçok
Mustafa Akif Tütenk
Mehmet Zülfü Tigrel

Edirne
Cafer Tayyar Eğilmez
Faik Kaltakkıran
İsmet İnönü
Kâzım Karabekir
Mehmet Şerafettin Aykut

Elaziz (Elazığ)
Hacı Feyzi Bey
Hüseyin Gökçelik
Muhittin Çöteli
Mustafa Şükrü Bey
Mehmet Naci Karaali
Rasim Tekin
Hasan Tahsin Berk

Ergani
Ali Şefik
İbrahim Hakkı Akgün
Kadri Bey
Kâzım Bey (Oral)
Mahmut Sığnak
Mehmet Emin Giray
Güranizade Memduh
Ahmet Nüzhet Saraçoğlu
Rüştü Bulduk
Salih Efendi
Ali Sırrı Özata

Ertuğrul (Bilecik)
Ahmet Lakşe
Halil Işık
Mustafa Kemal Güney
Necip Soydan
Hamdi Aksoy

Erzincan
Mehmet Emin Lekili
Hüseyin Aksu
Osman Fevzi Topçu
Şeyh Hacı Ahmed Fevzi Efendi
Mehmet Tevfik Kütükbaşı

Erzurum
Asım Möhördaroğlu
Celalettin Arif
Hüseyin Avni Ulaş
İsmail Naim Sanıvar
Mehmet Salih Yeşiloğlu
Mustafa Durak Sakarya
Mehmet Nusret Sun
Süleyman Necati Güneri
Zihni Orhon
Ziyaeddin Gözübüyük

Eskişehir
Abdullah Azmi Torun
Emin Sazak
Eyüp Sabri Akgöl
Veliyullah Akbaşlı
Halil İbrahim Sipahioğlu
Hüsrev Sami Kızıldoğan
Mehmet Niyazi Çamoğlu

Gelibolu
Celal Nuri İleri

Genç
Ali Haydar Bey
Ali Vasıf Telli
Mehmet Celal Saraçoğlu
Fikri Faik Güngören
Hamdi Yılmaz
Fikri Ergün

Gümüşhane
Hasan Fehmi Ataç
Mehmet Şükrü Üçüncü
Mustafa Darman
İbrahim Ruşen Oktar
Veysel Rıza Zarbun
Ziya Tuğlu

Hakkâri
İbrahim Arvas
Mazhar Müfit Kansu
Çölemerikli Ömer Efendi
Seyyid Muslihittin Paşa
Seyyid Taha Efendi
Tufan Ülker

Isparta
Cemal Mersinli
Mehmet Tahir Kucur
Hafız İbrahim Demiralay
Hüseyin Hüsnü Özdamar
İsmail Remzi Berkün
Mehmet Nadir Süldür

İçel (Silifke)
Ali Rıza Ataışık
Hacı Ali Efendi
Haydar Lütfi Arslan
Naim Ulusal
Mehmet Sami Arkan
Şevki Göklevent

İstanbul
Adnan Adıvar
Ahmet Ferit Tek
Ahmet Mazhar Akifoğlu
Ahmet Muhtar Mollaoğlu
Ahmet Şükrü Oğuz
Ali Fethi Okyar
Ali Rıza Bebek
Arif Marlalı
Hüseyin Hüsnü Işık
Mehmet Neşet Özercan
Köstenceli Numan Usta
Selahattin Bey

İzmir
Ali Enver Tekand
Hacı Süleyman Efendi
Mahmut Esat Bozkurt
Mustafa Bengisu
Refet Bele
Reşit Bey
Hasan Tahsin Uzer
Yunus Nadi Abalıoğlu

İzmit (Kocaeli)
Mehmet Fuat Carım
Hafız Abdullah Tezemir
Halil İbrahim Gürsoy
Hamdi Namık Gör
Hüseyin Sırrı Bellioğlu
Tahir Barlas

Kangırı (Çankırı)
Behçet Kutlu
Müştak Torbo
Neşet Akkor
Sait Üçok
Tahir Aşık Musuloğlu
Hacı Tevfik Efendi
Yusuf Ziya İsfendiyaroğlu

Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar)
Ali Çetinkaya
Halil Hilmi Bozca
Hulusi Kutluoğlu
İsmail Şükrü Çelikalay
Mehmet Şükrü Koç
Mustafa Hulusi Çalgüner
Ahmet Nebil Yurteri
Ömer Lütfi Argeşo

Karahisar-ı Şarki (Şebinkarahisar)
Ali Sururi Tönük
Mehmet Vasfi Seçer
Memduh Necdet Erberk
Mesut Benli
Mustafa Serdaroğlu

Karesi (Balıkesir)
Abdülgafur Efendi (Iştın)
Hacim Muhittin Çarıklı
Hasan Basri Çantay
İbrahim Cevdet Yörük
Kazım Özalp
Mehmet Vehbi Bolak

Kars
Ali Rıza Ataman
Cavit Erdel
Fahrettin Erdoğan

Kastamonu
Abdülkadir Kemali Öğütçü
Mehmet Besim Fazlıoğlu
Mehmet Hulusi Erdemir
Mehmet Murat Pala
Ahmet Rüştü Çolakoğlu
Sabri Dura
Suat Soyer
Yusuf Kemal Tengirşenk

Kayseri
Ahmet Hilmi Kalaç
Mehmet Alim Çınar
Mehmet Atıf Tüzün
Osman Uşşaklı
Ahmet Remzi Akgöztürk
Ahmet Rifat Çalık
Sabit Gözügeçgel

Kırşehir
Bekir Kocaoğlu
Ahmet Cemalettin Çelebi
Ali Cevdet Seçkin
Ahmet Müfit Kurutluoğlu
Rıza Silsüpür
Sadık Savtekin
Yahya Galip Kargı

Konya
Abdülhalim Çelebi
Arif Baysal
Hacı Bekir Sümer
Hulusi Göksu
Kazım Hüsnü Bey
Mehmet Vehbi Çelik
Musa Kazım Onar
Ömer Vehbi Büyükyalvaç
Refik Koraltan
Rıfat Saatçi

Kozan
Fevzi Çakmak
Fikret Onuralp
Hüseyin Çelik
Mustafa Cantekin
Reşit Paşa

Kütahya
Ahmet Besim Atalay
Cemil Altay
Cevdet Barlas
Haydar Bey
Ragıp Soysal
Seyfi Aydın

Lazistan (Rize)
Zeynel Abidin Atak
Esat Özoğuz
İbrahim Şevki Tüzün
Mehmet Necati Memişoğlu
Osman Nuri Özgen
Ziya Hurşit

Malatya
Abdullah Efendi
Mustafa Fevzi Bilgili
Hacı Bedir Fırat
Hacı Garip Taner
Hacı Mustafa Efendi
İsmet Efendi
Lütfü Evliyaoğlu
Mehmet Ali Efendi
Reşit Ağar
Hüseyin Sıtkı Gür
Hasan Tahsin Alagöz

Maraş
Arslan Toğuzata
Hacı Mehmet Erten
Hasip Aksöyök
İbrahim Ağa
Yakup Bozdağ
Refet Seçkin
Rüştü Bozkurt
Mehmet Tahsin Hüdayioğlu

Mardin
Derviş Ural
Esat Önen
Hasan Tahsin Artıkı
İbrahim Turhan
Mithat Milli
Mehmet Necip Güven

Menteşe (Muğla)
Emin Kamil Efendi
Etem Fehmi Aslanlı
Hacı Ahmet Efendi
Hamza Hayati Öztürk
Kasım Nuri Bey
Mahmut Hendek
Mesut Efendi
Mehmet Rifat Börekçi
Sadettin Özsan
Tevfik Rüştü Aras
Alirızapaşazade Ziya Bey

Mersin
Emin Efendi
Fahrettin Altay
Hüseyin Hüsnü Konay
İsmail Safa Özler
Muhtar Fikri Güçüm
Hüseyin Selâhattin Köseoğlu
Yusuf Ziya Eraydın

Muş
Abdülgani Ertan
Hacı Ahmet Hamdi Bilgin
İlyas Sami Muş
Kazım Dede
Mahmud Said Yetgin
Osman Kadri Bingöl
Rıza Kotan

Niğde
Zeynel Abidin Bayhan
Ata Atalay
Ahmet Hakkı Sütekin
Mustafa Soylu
Mustafa Hilmi Soydan
Vehbi Çorakçı

Oltu
Rüstem Hamşioğlu
Yasin Haşimoğlu

Saruhan (Manisa)
Hüseyin Avni Zaimler
İbrahim Süreyya Yiğit
İsmail Hakkı Çallı
Mahmut Celâleddin Bey
Mustafa Necati Uğural
Ömer Ünlü
Refik Şevket İnce
Reşit Kayalı
Çerkes Reşit

Siirt
Hacı Mustafa Sabri Baysan
Nuri Bayam
Halil Hulki Ayrım
Kadri Oktay
Necmettin Bilgin
Salih Atalay

Sinop
Abdullah Karabina
Hakkı Hami Ulukan
Rıza Nur
Rıza Vamık Uras
Şerif Bey
Mehmet Şevket Peker

Sivas
Emir Marşan
Mustafa Hayri San
Hüseyin Rauf Orbay
Mustafa Taki Doğruyol
Rasim Başara
Vasıf Karakol
Bacanakzade Ziya
Yusuf Ziya Başara

Siverek
Abdülgani Ensari
Bekir Sıtkı Ocak
İhsan Sağlam
Mehmet Rauf Bey
Mehmet Sırrı Tayanç
Mustafa Lütfi Azer

Tokat
Mütevellizade Hamdi
Hoca Fehmi Efendi
İzzet Genca
Mustafa Sabri Süsoy
Nazım Resmor
Mehmet Rifat Arkun
Mehmet Şükrü Keskin

Trabzon
Ali Şükrü
Celalettin Aykar
Faik Aybay
Hafız Mehmet Engin
Hamit Kapancı
Hasan Saka
Hüsrev Gerede
İzzet Eyyüboğlu
Ahmet Hamdi Ülkümen
Mehmet Recai Baykal
Sabri Nemlioğlu

Urfa
Ali Saip Ursavaş
Esat Bey
Salih Hayali Yaşar
Hacı Mustafa
Bozan Bey

Van
Emir Girdivan
Hakkı Ungan
Hasan Sıddık Haydari
Haydar Bey
Kamil Efendi
Şeyh Masum Efendi
Tevfik Dimeroğlu

Kaynak : https://tr.wikipedia.org/wiki/TBMM_1...illeri_listesi

[@Bursalı68]

www.youtube.com/watch?v=Y75Km7dlt94