Kök Hücre Nedir?
Farklı hücre tiplerine dönüşme potansiyeline ve kendini yenileme gücüne sahip olan hücrelere kök hücreler denmektedir.
Vücudumuzdaki kas, cilt, karaciğer hücreleri gibi hücrelerin belli bir hedefi var ve bölündüklerinde yine kendileri gibi bir hücre oluşturuyorlar. Yani karaciğer hücresi bölününce yeni bir karaciğer hücresi oluşuyor. Bundan Farklı olarak, kök hücrelerin bu şekilde belirlenmiş bir görevleri yoktur. Aldıkları sinyale göre farklı hücre türlerine dönüşüyorlar. Bunu kontrol eden unsurlarsa genlerdir. Bir kök hücresinin hangi hücreye dönüşeceğini hücre çekirdeğindeki genler belirlemektedir. Diğer hücreler ölünce veya hasar görünce, kök hücreler hangi hücre türüne ihtiyaç varsa o hücreye dönüşüyorlar. Bu işlem sırasında bazı genler daha aktif hale gelirken, bazıları da baskılanmaktadır. Kendisini yenileme gücüne sahip olan kök hücreler, bir bakıma diğer hücre türleri için tükenmez bir kaynak görevi üstlenmektedirler.
İlk olarak 1998 yılında insan embriyosundan kök hücre elde edilip kültürlerde çoğaltılmasından sonra kök hücre araştırmaları hız kazandı. Değişik hücre türlerine dönüşebilme potansiyeli olan kök hücreleri, kontrol edilebildikleri taktirde laboratuvar ortamında istenilen hücre türüne dönüştürülebiliyorlar. Böylece vücutta eskiyen, hastalanan veya ölen hücrelerin veya organların yerini doldurmak üzere laboratuvarda kök hücrelerinden yeni hücreler, hatta yeni bir organ elde edilebilir. Ancak bunu başarabilmek için hücrenin genetik şifresini ve kontrol mekanizmalarını çok iyi bilmek gerekiyor.
Kök Hücreler Neden Önemlidir?
Kök hücreler diğer bütün hücrelerden farklı olarak iki özelliğe sahiptir.
1- Hücre bölünmesiyle kendilerini uzun zaman boyunca yenilemektedirler.
2- Belirli fizyolojik ya da deneysel koşullar altında kalp kası gibi, insülin sentezleyen pankreas hücreleri gibi spesifik işlevleri olan hücrelere dönüşebilirler.
Kök Hücrelerin Spesifik Özellikleri Neledir?
1- Kök hücreler özelleşmemiştir.
2- Kök hücreler uzun zaman boyunca bölünebilme ve kendini yenileme özelliği taşımaktadır.
3- Kök hücreler özelleşmiş hücrelere dönüşebilme yeteneğini taşımaktadır.
Kök hücreleri elde edildikleri kaynak bakımından 3’e ayırmak mümkündür:
1) 5-6 günlük zigot kök hücre kaynağı olarak kullanılabilir
2) Anne karnında büyüyerek fetüs haline gelen organizmanın ileride yumurta ve sperm olacak üreme hücreleri kök hücre kaynağı olarak kullanılabilir.
3) Yetişkin kök hücrelerinin bulunduğu ilgili dokular kök hücre kaynağı olarak kullanılabilir. (kemik iliği ve göbek kordonu gibi)
Embriyonuk Kök Hücre
Embriyo Kökenli Kök Hücrelerin Özellikleri
- Hücreler blastositin epiblast denen iç kısmından elde edilmiş olmalıdır.
- Hücreler farklılaşma göstermeksizin sınırsız sayıda simetrik bölünme gösterebilmelidir.
Diğer vücut hücrelerine kıyasla son derece yüksek bir çekirdek/sitoplazma oranına sahiptirler ve belirgin pronükleus yapısı içerirler.
Stabil, diploit ve normal kromozom yapısı göstermelidir.
Embriyo kaynaklı kök hücreler ektoderm,endoderm ve mezodermden oluşan hücre tiplerine farklılaşma yeteneğinde olmalıdır.
Tek bir embriyonik kök hücreden genetik olarak tanımlanmış hücre kolonileri meydana gelebilmeli ve bu hücreler orijinal hücrelerle aynı özellikleri taşımalıdır.
Hücre döngülerinde G1 kontrol noktası olmamalıdır.
Embriyonik kök hücreler X inaktivasyonu göstermezler.
Embriyo Kök Hücre Kültürü Nasıl Yapılır?
Üç Çeşit Embriyonik Kök Hücre Bulunmaktadır
Embriyonik kök hücrelerin tanımlanmasında hangi laboratuar testleri kullanılmaktadır:
Embriyonik kök hücre hatlarını oluşturma sürecinin çeşitli aşamalarında bilim adamları kültüre adilmiş hücrelerin embriyonik kök hücre temel özelliklerini taşıyıp taşımadıklarını test ederler. Bu süreç karakterizasyon olarak bilinmektedir.
1- Sub-kültürasyon ve mikroskop incelemesi
2- Yüzey marker varlığının saptanması (oct-4)
3-Karyotip incelemesi
4-ESC’lerin pluripotent olup olmadıklarının test edilmesi