[@Basakca]

Fatsa İlçesi

Coğrafi Konumu:Fatsa 41 ' kuzey paraleli ile 37 - 38 ' doğu meridyenleri üzerinde yer almaktadır. Doğusunda Perşembe , Batısında Ünye , Güneyinde Korgan, Çamaş, Çatalpınar ve Kumru İlçeleri Kuzeyinde ise Kara Deniz yer almaktadır.

Arazi dağlık ve engebelidir. Rakım 10 metreden 550 metreye kadar çıkmaktadır. Kuzeyde denize paralel olarak uzanan Canik Dağları sahile kadar kademeli bir şekilde alçalmaktadır. İlçenin iki önemli akarsuyu olan Bolaman ve Elekçi Derelerinin sahile yakın civarlarında düz araziler bulunmaktadır.

Akarsular:Bolaman Deresi ,Elekçi Deresi,Şerefiye Deresi, Kurtuluş Mah. Deresi.

Göller :İlçenin 10 Km. Güneydoğusunda Örencik Köyünün sınırları içinde Gaga Gölü bulunmaktadır.

Jeolojik Yapı : İlçe kısmen sahildeki Alüvyon üzerinde kısmen gerideki Yamaçta yerleşmiş bulunmaktadır. Çevrede yapılan inşaat hafriyatlarından edinilen bilgiye göre yamaçtaki iskan bölgelerinde yer altı suyu mevcut değildir.

İlçenin düzlük kısımları ince kum ve killi zeminden teşekkül etmiş olup, yer altı suyu ihtiva etmektedir. Yamaçlarda ise üst tabaka 1,5 - 2 metreye kadar kil ve nebati örtü, taban ise çatlaklı mavi kalkerdir.

Toprak ve Arazi Kullanımı :Dere ve Dere yatakları çevresinde oluşan taban arazileri vasıflı ( I ve III. Sınıf Toprak ) ve vasıfsız tarım alanları mevcuttur. Tarıma elverişli arazilerin % 80 ' ninde Fındık Tarımı yapılmaktadır. Daha yüksek yamaçlarda ise Orman Alanları ortaya çıkmaktadır. Topoğrafyanın kıyının gerisinde hemen yükselmesinden ve meyilinin fazla olmasından dolayı Ormanların yok edilerek Tarım Arazisine dönüştürülmesi olayına pek rastlanmamaktadır.

İklim :Tipik Karadeniz iklimi hakim olup, kışlar ılık geçer, Yaz aylarında bunaltıcı sıcaklar olmaz. Isı farkları azdır.

Ekonomik Yapı : İlçenin ekonomisi tarım ve balıkçılığa dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında fındık, çay, mısır gelmektedir. Sebze ve meyvecilik de yapılmakta olup elma ve armut yetiştirilir. Son yıllarda seracılık, kültür mantarcılığı da gelişme göstermiştir. Hayvancılıkta büyük ve küçükbaş hayvan besiciliği, kümes hayvancılığı ve arıcılık yapılmaktadır. Balıkçılık ilçenin ekonomisinde en önemli yeri tutmaktadır. Ayrıca halıcılık da önemli bir gelir kaynağıdır. Bunun yanı sıra fındık kırma atölyeleri vardır.

Tarihçesi

M.Ö. 400 yılında Fatsa ve Çevresinde Kolhlar, Driller, Halipler, Mossinoikler ve Tibarenler gibi Yunan asıllı olmayan yerli kabileler yaşamaktadır. O döneme ait önemli buluntuların Yapraklı Mevkisinde Çıngırt Kaya ve çevresinde mevcut olduğu tahmin edilmektedir. Fakat bu tahminlerin ilmi bir dayanağı yoktur. Çıngırt Kaya'da yapılacak bir yüzey ve arkeoloji araştırması, bu dönemlere ait önemli bilgi ve belgelerin çıkmasını sağlayacaktır . M.Ö. 675 lerden itibaren sırası ile Kimmerler, Persler ( M.Ö. 547 ), Makedonyalı İskender ( M.Ö. 334 ) ve komutanları ( M.Ö. 312 - 208 ) Fatsa ve çevresine hakim olmuştur. Fatsa' da İlk Çağ dönemlerinden en dikkat çekeni ise Pontus devridir. (M.Ö. 280 - M.S. 263) Pont hâkimiyeti dönemi "Side" olarak anılan yörenin daha da güçlenmesine neden olmuştur. Bu devirle ilgili rivayetler de kayda değerdir. Populer amaçlı eserlerde geçen bu bilgilerin hangi kaynağa dayalı olarak yazıldığı bilinmemektedir. Pont hâkimiyeti ile ilgili genelde şu bilgiler aktarılmaktadır.
"Fatsa'nın tarih sahnesinde önemli bir yer alması miladi 1. yüzyılda başlar. Mitrilat'ın ölümünden sonra II. Farnak (M.Ö. 65-42 ) Roma'ya bağlı bir krallık olan Pont Devleti'nin başına geçer. II. Farnak bu günkü Fatsa'nın bulunduğu yerde hükümdarlığını sürdürürken, Roma 'nın iç karışıklıklarından faydalanarak hem istiklalini kazanmak hem de idaresini genişletmek için çalışmış fakat başarılı olamamıştır. II. farnak Fatsa'nın eski Hükümet binasının bulunduğu sahada kızı Fanizan adına bir şato inşa ettirmiştir. Bu şatodan dolayı buraya "Fanizan" adı verilmiştir.
Sonraki yüzyıllarda Fanise, Phadsane, Pytane, Faça adları ile anılan kasaba en son Fatsa adını almıştır."

Pont Devletinin sınırları dâhilinde Fatsa bulunmakla beraber, bazı kaynaklarda geçen başkent olduğu iddiasının bir dayanağı yoktur. Kasaba Şarl Teksiye ' de Fatizan şatosu, vilayet salnamelerinde Vadisane olarak adlandırılmaktadır. Popüler kaynakların ifadelerine göre II. Farnak'tan sonra bölgeye ayrı bir sülaleden gelen Polemen hükümdarlık yapmıştır. M.S. 63 tarihinde Pont devri, Roma tarafından ortadan kaldırılmış, M.S. 395' te ise bu topraklar Roma'dan Bizans'a devir olmuştur. M.S. 391 den itibaren Anadolu'ya giren Peçenek ve Kuman Türklerinin akınları ve yerleşmeleri görülmektedir.

Türklerin Fatsa yöresine kesin olarak yerleşmelerini Malazgirt (1071 ) sonrası Akınlar sağlamıştır. Danişmet Gazi'nin beylerinden SEVLİ Bey, Ladik taraflarından harekete geçerek az zamanda Samsun, Ünye, Fatsa ve Giresun taraflarını elde edip Trabzon' a kadar ilerlemeyi başarmıştır. Bu olaylardan sonra yerleşen Oymaklar sayesinde Türkleşme ve İslamlaşma süreci başlamıştır. Bu Oymaklardan en önemlisi Çepni' lerdir. Çepniler bu alt yapıyı sağladıktan sonra 1380’ lerde Hacı Emir Oğulları adlı bir Türk Beyliğinin hakimiyet dönemi başlamıştır. 1427 - 28 de Yörgüç Paşa'nın Canik Seferi ile Fatsa Osmanlı topraklarına bağlanmıştır. Hacı Emir Oğulları dönemi Fatsa' da ki Türk nüfusunun temelini oluşturmuştur.

13 ve 14 yüzyıllarda kıyı kesiminde Ceneviz kolonilerinin etkileri görülmektedir. Sahildeki tabya Cenevizliler tarafından depo olarak kullanılmıştır.

Bu dönemde Fatsa Karadeniz'in önemli ticaret merkezlerinden biri olmuştur. Cenevizlilerin Karadeniz hakimiyetleri Fatih döneminde sona erdiği için Fatsa'dan da muhtemelen bu dönemlerde ayrılmışlardır. Fatsa'da Türk hakimiyeti dönemi 1380'lerde Hacı Emir Oğulları ile Osmanlı Dönemi ise 1427 / 28 ' de başlamıştır.

Osmanlı Dönemi
(1427-1922)

Fatsa idari olarak Canik Sancağına bağlıdır. Osmanlı kayıtlarında Fatsa yöresinin adı "Satılmış - ı Mezid Bey" veya "Nahiye-i Satılmış-ı Ferid Bey" dir. 15 yy kayıtlarında Nahiye statüsündeki Satılmış, 16 . ve 17 . yy kayıtlarında kaza olarak geçmektedir. Yörede 15 yy da tek bir kaza varken 1642'de altı kaza ortaya çıkmıştır. Tapu defterine göre kazaların adları şunlardır : Satılmış, Cevizderesi, Çöreği, Meydan, Sergis ve Keşdere. Katip Çelebi bunlara Fatsa ve Vonayı' da eklemiştir

Canik Sancağı, 15 ve 16 yy. ' da Eyaleti Rum'a ; 17 yy. ise Sivas Eyaletine bağlıydı. Bu durum 1847 ' ye kadar devam etmiştir. 18 yy. ' ın ikinci yarısından itibaren Canik ve Trabzon'a aslen Fatsalı olan Caniklizadeler hakim olmuştur. 1846 / 47 yönetsel bölümünde Trabzon Eyaletine bağlı bir sancak olan Canik , 1872 - 77 ' de bağımsız sancak olmuş,tekrar Trabzon ' a bağlandıktan sonra 1908 ' de yeniden bağımsız sancak olmuştur.1851 ' den 1856 ' ya kadar kaza statüsünde olan Fatsa Kasabası 1869 ' dan 1872 'ye kadar Ünye Kazasına bağlı bir nahiyedir. Kasaba 1878 ' de yeniden kaza yapılmıştır.

B.M.M. ' de 30 Kasım 1920 ' de başlayan Ordu ve Giresun sancaklarının oluşumu hakkındaki kanun ile ilgili yapılan görüşmeler sonunda 4 Aralık 1920 ' de Ordu ve Giresun Sancakları kurulmuştur. Merkezi Ordu olmak üzere Canik Sancağına bağlı Fatsa ve Ünye kazalarının bağlanması ile Ordu Sancağı kurulmuştur. Fatsa ve Ünye halkı bu karara karşı çıkmış ve Ünye Sancağı 'nın kurulması teklifinde bulunmuşlardır. Ancak bu teklif reddedilmiştir. Böylelikle Fatsa 4 Aralık 1920 ' de Ordu ' ya bağlı bir Kaza olmuştur.