[@LaLe]

Cumhuriyetten Günümüze Başbakanlık Teşkilatı

23 Nisan 1920'de kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi; sadece yasama yetkisini değil, aynı zamanda yürütme yetkisini de millî iradenin merkezini teşkil eden Meclis'te toplamaktadır. Meclis Başkanı aynı zamanda Hükümet ve Devlet Başkanı olarak görev yapmaktaydı. Büyük Millet Meclisi, 2 Mayıs 1920 tarihinde İcra Vekilleri'nin seçilmesine dair 3 Numaralı Kanun'u kabul ederek ilk İcra Vekilleri Heyeti'ni seçti. Mustafa Kemal Paşa Cumhuriyet'in ilanına kadar geçen süre içerisinde İcra Vekilleri Heyeti Reisliği görevini de ifa etti. 20 Ocak 1921 gün ve 85 Sayılı Teşkilât-ı Esasiye Kanunu'nun bazı maddelerinin değiştirilmesine dair 29 Ekim 1923 gün ve 364 Sayılı Kanun'la Cumhuriyet ilân edilmiş ve bu Kanun'un 12. maddesinde Başvekil'in Reisicumhur tarafından seçileceği hükme bağlanmış oldu.

Başkanlar ve Hükümetler
1923 - 1946 Dönemi

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanından sonra, 1923 -1 946 yılları arasındaki tek partili siyasal yaşamda kurulan hükümetler şöyle:

İsmet İnönü

1- I. İnönü Hükümeti (30.10.1923 - 06.03.1924): 25 Nisan 1920 ile 27 Ekim 1923 tarihleri arasında görev yapan Muvakkat İcra Encümeni ve 5. İcra Vekilleri Heyeti ardından ilan edilen Cumhuriyeti takiben hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından Malatya Milletvekili İsmet İnönü'ye verildi. 30 Ekim 1923'te yapılan güven oylamasında kullanılan 165 oyun tamamı kabul çıktı. 3 Mart 1924'te Hilafetin ve bu nedenle de Şerie ve Evkaf Vekaleti'nin ve ayrıca Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Vekaleti'nin kanunla kaldırılması üzerine yeni bir kabine oluşturulması için İnönü başbakanlıktan çekildi.

2- II. İnönü Hükümeti (06.03.1924 - 22.11.1924): Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından Malatya Milletvekili İsmet İnönü'ye verildi. 6 Mart 1924'te yapılan güven oylamasında kullanılan 145 oyun tamamı kabul çıktı. Başbakan İnönü'nün ''sağlık nedeniyle'' istifası üzerine hükümet sona erdi.

Ali Fethi Okyar

3- Okyar Hükümeti (22.11.1924 - 03.03.1925):
Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından İstanbul Milletvekili Ali Fethi Okyar'a verildi. 27 Kasım 1924'te yapılan güven oylamasında kullanılan 188 oyun tamamı kabul çıktı. Okyar, Şeyh Sait İsyanı sırasında başbakanlıktan istifa etti.

4- III. İnönü Hükümeti (03.03.1925 - 01.11.1927):
Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından Malatya Milletvekili İsmet İnönü'ye verildi. 4 Mart 1925'te yapılan güven oylamasında, kullanılan 179 oyun, 153'ü kabul, 23'ü ret, 1'i çekimser çıktı. 1927'de yapılan genel seçimler sonunda hükümet sona erdi.

5- IV. İnönü Hükümeti (01.11.1927 - 27.09.1930):Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından Malatya Milletvekili İsmet İnönü'ye verildi. 316 üyeli TBMM'de, 5 Kasım 1927'de yapılan güven oylamasında, 271 oy kullanıldı, 269 kabul oyu çıktı. Bazı bakanlıkların boşalması ve siyasi durum gerekçesiyle İnönü'nün başbakanlıktan çekilmesi üzerine hükümet sona erdi.

6- V. İnönü Hükümeti (27.09.1930 - 04.05.1931):
Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından Malatya Milletvekili İsmet İnönü'ye verildi. 316 üyeli TBMM'de 2 Ekim 1930'da yapılan güven oylamasında, 261 oy kullanıldı, 249 kabul, 12 ret çıktı. 1931'de yapılan genel seçimler sonunda hükümet sona erdi.

7- VI. İnönü Hükümeti (04.05.1931 - 01.03.1935): Genel seçimler sonucunda oluşan yeni parlamentoda hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından Malatya Milletvekili İsmet İnönü'ye verildi. 317 üyeli TBMM'de 9 Mayıs 1931'de yapılan güven oylamasında 287 oy kullanıldı. Oyların tamamı kabul çıktı. 1935'te yapılan genel seçimler sonunda hükümet sona erdi.

8- VII. İnönü Hükümeti (01.03.1935 - 01.11.1937):
Seçimler sonucunda oluşan yeni parlamentoda hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk tarafından Malatya Milletvekili İsmet İnönü'ye verildi. 399 üyeli TBMM'de 7 Mart 1935'te yapılan güven oylamasında kullanılan 343 oyun tamamı kabul çıktı. 20 Eylül 1937'de 45 gün izin alarak başbakanlıktan ayrılan İnönü, daha sonra istifa ederek, görevden ayrıldı.

Celal Bayar

9- I. Bayar Hükümeti (01.11.1937 - 11.11.1938): 20 Eylül 1937'de İsmet İnönü'nün 45 gün izin alarak başbakanlıktan ayrılması üzerine Başbakan Vekilliği’ne getirilen Celal Bayar, İnönü'nün istifası ile boşalan başbakanlığa, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk tarafından atandı. 8 Kasım 1937'de yapılan güven oylamasına katılan 364 milletvekilinin tamamı kabul yönünde oy kullandı. Atatürk'ün vefatı üzerine İnönü Cumhurbaşkanı seçildi. Yeni hükümetin kurulması için Bayar istifa etti.

10- II. Bayar Hükümeti (11.11.1938 - 25.01.1939):
Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafından İzmir Milletvekili Celal Bayar'a verildi. 16 Kasım 1938'de yapılan güven oylamasında kullanılan 342 oyun tamamı kabul çıktı. Bayar'ın, parti divanında seçim kararı alınması üzerine başbakanlıktan çekilmesiyle hükümet sona erdi.

Refik Saydam

11- I. Saydam Hükümeti (25.01.1939 - 03.04.1939): Celal Bayar'ın istifasından sonra hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafından İstanbul Milletvekili Refik Saydam'a verildi. 27 Ocak 1939'da yapılan güven oylamasına kullanılan 341 oyun tamamı kabul çıktı. Oylamaya 57 milletvekili katılmadı. Hükümet, 1939'da yapılan genel seçimler nedeniyle sona erdi.

12- II. Saydam Hükümeti (03.04.1939 - 09.07.1942):
Seçimler sonrasında oluşan yeni parlamentoda hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafından yeniden İstanbul Milletvekili Refik Saydam'a verildi. 424 üyeli TBMM'de 10 Nisan 1939'da yapılan güven oylamasında 389 oy kullanıldı. Kullanılan oyların tamamı kabul çıktı. 35 milletvekili oylamaya katılmadı. Refik Saydam'ın görevi başında vefat etmesiyle hükümet sona erdi.

Şükrü Saraçoğlu

13- I. Saraçoğlu Hükümeti (09.07.1942 - 09.03.1943):
Refik Saydam'ın vefatı üzerine hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafından İzmir Milletvekili Şükrü Saraçoğlu'na verildi. 5 Ağustos 1942'de yapılan güven oylamasında kullanılan 381 oyun tamamı kabul çıktı. 45 milletvekili oylamaya katılmadı. Hükümet 1943'te yapılan genel seçimler nedeniyle sona erdi.

14- II. Saraçoğlu Hükümeti (09.03.1943 - 07.08.1946):
Seçimler sonucunda hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafından İzmir Milletvekili Şükrü Saraçoğlu'na verildi. 455 üyeli TBMM'de 17 Mart 1943'te yapılan güven oylamasında kullanılan 425 oyun tamamı kabul çıktı. 30 milletvekili oylamaya katılmadı. 1946'da yapılan genel seçimler nedeniyle hükümet sona erdi.

1946-1950 Dönemi

Recep Peker

15- Peker Hükümeti (07.08.1946 - 10.09.1947): 1946 seçimleri sonrasında oluşan yeni parlamentoda hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafından Kütahya Milletvekili Recep Peker'e verildi. 465 üyeli TBMM'de 14 Ağustos 1946'da yapılan güven oylamasına katılan 431 milletvekilinin 378'i kabul, 53'ü ret yönünde oy kullandı. Oylamaya 30 milletvekili katılmadı. Muhaliflerinin artan baskısı sonucunda, Başbakan Recep Peker sağlık sorunlarını neden göstererek istifa etti.

Hasan Saka

16- I. Saka Hükümeti (10.09.1947 - 10.06.1948):
Peker'in istifasının ardından hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafından Trabzon Milletvekili Hasan Saka'ya verildi. 13 Ekim 1947'de yapılan güven oylamasında kullanılan 411 oyun 362'si kabul, 49'u ret çıktı. Oylamaya 54 milletvekili katılmadı. Hasan Saka, muhalefete gereğinden fazla ödün vermekle suçlandı ve görevinden istifa etti.

17- II. Saka Hükümeti (10.06.1948 - 16.01.1949):
Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafından yeniden Trabzon Milletvekili Hasan Saka'ya verildi.18 Haziran 1948'de yapılan güven oylamasına katılan 348 milletvekilinin 308'i kabul, 40'ı ret yönünde oy kullandı. 104 milletvekili ise oylamaya katılmadı. Hasan Saka, eleştirilere uğrayınca görevinden istifa etti.

Şemsettin Günaltay

18- Günaltay Hükümeti (16.01.1949 - 22.05.1950):
Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafından Sivas Milletvekili Şemsettin Günaltay'a verildi. 14 Ocak 1949'da yapılan güven oylamasına katılan 391 milletvekilinin 349'u kabul, 42'si ret yönünde oy kullandı. 68 milletvekili oylamaya katılmadı. Hükümet 1950'de yapılan genel seçimler nedeniyle sona erdi.

Menderes Dönemi





Adnan Menderes

19- I. Menderes Hükümeti (22.05.1950 - 09.03.1951): 14 Mayıs 1950'de yapılan genel seçimler sonunda DP, tek başına hükümet kuracak çoğunluğu elde etti. 22 Mayıs 1950'de yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde İsmet İnönü'nün yerine Celal Bayar bu göreve getirildi. Hükümeti kurma görevi de Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından İstanbul Milletvekili Adnan Menderes'e verildi. TBMM'de 2 Haziran 1950'de yapılan güven oylamasına katılan 282 milletvekilinin tamamı kabul yönünde oy kullandı. 192 milletvekili ise oylamaya katılmadı. Menderes, günün şartlarına göre yeni bir kabine kurmak için istifa etti.


20- II. Menderes Hükümeti (09.03.1951 - 17.05.1954):
Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından İstanbul Milletvekili Adnan Menderes'e verildi. 2 Nisan 1951'de yapılan güven oylamasına katılan 396 milletvekilinin 346'sı kabul, 50'si ret yönünde oy kullandı. 73 milletvekili ise oylamaya katılmadı. Hükümet, 1954'te yapılan genel seçimler nedeniyle sona erdi.


21- III. Menderes Hükümeti (17.05.1954 - 09.12.1955):
Genel seçimler sonrasında hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından İstanbul Milletvekili Adnan Menderes'e verildi. TBMM'de 26 Mayıs 1954'te yapılan güven oylamasına katılan 520 milletvekilinin 491'i kabul, 27'si ret yönünde oy kullandı. 17 milletvekili oylamaya katılmadı. Menderes, DP grubundaki reform isteklerinden kaynaklanan huzursuzluk nedeniyle istifa etti.

22- IV. Menderes Hükümeti (09.12.1955 - 25.11.1957):
Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından İstanbul Milletvekili Adnan Menderes'e verildi. 16 Aralık 1955'te yapılan güven oylamasında hükümet 389 milletvekilinin desteğini aldı. Hükümet, 1957'de yapılan genel seçimler nedeniyle sona erdi.

23- V. Menderes Hükümeti (25.11.1957 - 27.05.1960):
Hükümeti kurma görevi Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından İstanbul Milletvekili Adnan Menderes'e verildi. 610 üyeli TBMM'de 4 Aralık 1957'de yapılan güven oylamasına katılan 536 milletvekilinin 403'ü kabul, 133'ü ret yönünde oy kullandı. DP iktidarı, 27 Mayıs 1960'da askeri müdahaleyle sona erdi.