[@Kartal]

Ülkemizdeki organik tarım faaliyeti 18 Aralık 1994 tarihinde yayımlanan ilk yönetmelik doğrultusunda Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’nın denetiminde yürütülmeye başlamıştır. Daha sonra 11 Temmuz 2002 tarih ve 24812 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Organik Tarımın Esasları ve Uygulamasına İlişkin Yönetmelik” yürürlüğe girmiştir.

Kontrol ve Sertifikasyon

Bilindiği gibi ekolojik tarım kontrollü ve sertifikaya bağlı bir üretim faaliyetidir. Ülkemizde ekolojik tarım faaliyetlerinin kontrol ve sertifikasyon işlemleri, yönetmeliğin 11. maddesi uyarınca Tarım ve Köy İşleri Bakanlığından yetki almış özel kuruluşlar tarafından yapılmaktadır.

Bu maddeye göre Türkiye'de kontrol ve sertifikasyon faaliyetinde bulunmak isteyen yerli ve/ veya yabancı özel veya resmi kuruluşlar Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı ETK' ne başvururlar. Bu arada yabancı kuruluşların daha önceden Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı'ndan çalışma izni almış olmaları gerekmektedir. ETK tarafından incelenen ve uygun bulunan kuruluşlara belirli bir süre için ekolojik tarımı kontrol ve sertifikasyon izni verilir. Bu izni alan kontrol organları yönetmeliğin ikinci kısım 6. bölümünde yer alan teknik kontrol metotları çerçevesinde faaliyetlerini sürdürürler. Bu bölüm; kontrolörler için bir el kitabı niteliğinde olup, üretimin başlangıç aşamasından ürün ihraç edilene kadar her kademede izlenecek yolu ayrıntıları ile belirtmiştir.

Bu yönetmelik hükümlerine göre, ürünün güvence altına alınmasındaki iki temel yöntem; kontrol ve sertifikasyondur.

Kontrol; organik tarımın, sözleşmeli tarım şeklinde yapılması itibariyle üretimin başından sonuna kadar muntazam kayıtlar tutma, üretim sürecini gözlem altına alma, gözlem sonuçlarını rapor etme, ürünün organik niteliğini laboratuar analizleri ile test etme ve denetlemelerdir.

Denetimli müteşebbis tarafından organik tarım metodu kullanılarak elde edilmiş ürünün organik nitelikte olup olmadığını tespiti ve sertifikanın tescili kontrol ve sertifikasyon kuruluşu tarafından yapılır. Kontrol ve sertifikasyon kuruluşları yetkilerini Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı (Organik Tarım Komitesi)’ndan alırlar. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı tarafından yetkilendirilen organik tarım kontrol ve sertifikasyon kuruluşları;

IMO, ECOCERT, ETKO, SKAL, BCS, EKOTAR’dır.

Organik ürün yetiştiren, işleyen, hazırlayan ve/veya ihraç eden her müteşebbis Türk Organik Tarım Yönetmeliğine (Avrupa yönetmeliğine eşdeğer) uygun olarak sertifikalandırılır.

Üretici ve üretim alanı denetimi; kontrol ve sertifikasyon kuruluşu kendisine başvuran üretici ve/veya firmanın (operatör) organik yönetmeliklerin gereklerini sağlayıp sağlayamayacağını belirleyen tüm bilgileri verir. Sertifikasyon kontrol kuruluşu ile müteşebbis arasında bir kontrol ve sertifikasyon kontratının imzalanmasıyla başlar. Müteşebbisin organik pazarda yeni başlayan faaliyetleri Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’na bildirilir.

Sertifikasyon projesini yürüten operatör, organik yönetmeliklerinin gereklerini yerine getirebilecek çiftçileri belirler. Bitkisel ve hayvansal ürünler ile su ürünleri üretimi yapılan, ürün toplanan doğal ve orman alanları gibi tarım işletmelerine (arazi) ait her türlü bilgi kontrol ve sertifikasyon kuruluşunca rapor edilir ve kayıt altına alınır. Elde edilen veriler ışığında hazırlanan kontrol planı aşağıdaki bilgileri içerir.

1- Tarım işletmesinin adı, adresi, kapasite bilgileri, hukuki durumu, sözleşme tarihi, organik üretime geçiş tarihi,

2- İşletmede daha önce uygulanan üretim metodu,

3- İşletmenin ve işletme yapılarının planları,

4- Arazi parselleri veya alana dair tüm plan veya krokiler,

5- İşletmenin mevcut makine ve ekipman donanımı,

6- İşletmenin konumu, kullanılan depoların tanımı ve amaca uygunluğu,

7- Üretim alanının ve depoların yollara ve endüstri bölgelerine uzaklığı,

Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu her üreticinin Türk organik tarım yönetmeliğinin çiftçilere yüklediği görev ve sorumluluklarının ayrıca organik tarımın ne olduğunu bilmesini sağlar. Çiftçiler organik tarıma tümüyle uymaları gerektiği hususunda bilgilendirilirler. Bu bilgilendirme sertifikasyon işleminde organik menşeli ürün elde etmede güvence sağlayan temel taşlardandır.

Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu, yılda en az iki defa tarım işletmesini (arazi) yerinde kontrol eder ve işletme yapısı, girdiler, çıktılar, toprak yapısı, son üç yılda kullanılan üretim metodu, kullanılan ilaçlar ve gübreleri çizelge halinde not eder. Bu çizelgelerdeki bilgiler yıl sonunda, bir yıllık rapora dönüştürülerek yıl sonunda kontrol ve sertifikasyon kuruluşu tarafından Organik Tarım Komitesine bildirilir.

Tarımsal işletmelerin kontrolleri Türkiye şartlarında zirai uygulamalara göre genelde 3-4 farklı zamanda yapılmaktadır.

a- Fide yetiştirme döneminde (tek yıllık bitkiler için)

b- Gübre uygulama periyodunda

c- İlaç uygulama periyodunda

d- Hasat ve sevk periyodunda

Çiftçi arazilerinin denetimi haberli ve/veya habersiz olarak gerçekleştirilir. Arazi yoğunluğunun yüksek olduğu durumlarda denetim turları çiftçi grupları ile yapılır. Türkiye’deki denetim tekniği, çiftçileri kendi gruplarıyla denetleyerek sosyal baskı uygulamaktır. Her halükarda her üretici şahsen denetlenir. Üretici listesi her denetimden sonra düzenli olarak, özellikle her üreticinin ürününün durumu (organik-konvansiyonel) hususunda güncelleştirilir.

İşleyici ve/veya ihracatçı firmalar hammaddesini Bakanlık tarafından yetkilendirilmiş bir sertifikasyon kuruluşunca sertifikalandırılmış operatörlerden sağlayabilir veya işleyici ve/veya ihracatçı kendi sertifikalandırılacak üretici grubunu seçer. Bu çiftçiler kendi organik ürünlerini yalnızca sertifikasyon projesinin sahibi (operatör) kanalıyla pazarlayabilirler. Proje sahibi ile üreticiler arasında yaşanan çeşitli olumsuzluklar nedeniyle son yıllarda çiftçiler üretimlerini kendi seçtikleri işleyici ve/veya ihracatçılara satabilmek amacıyla gerek bireysel olarak gerekse gruplar halinde ürünlerini kendi adlarına denetlettirip sertifika almaya başlamışlardır.

Ürün işleme yeri (işletme) denetimi; tarımsal işletme denetimi tamamlandıktan sonra ürün işleme esnasında işletme kontrolü yapılır. Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu, yılda en az bir defa tarımsal işletmenin üretim parselinin fiziki kontrolünü yapar. Kontrol işlemi( yazılı belgeleri, planları, defterleri, raporları, kayıtları ve gözlemleri içermektedir. İşletme kontrol raporları aşağıdaki bilgileri içerir.

1- Ürünün depoya giriş, çıkış raporları,

2- Organik ürünlerin diğer ürünlerden belirgin şekilde ayrılma raporları,

3- Organik ürünlerin diğer ürünlerden ayrı bir şekilde işlenme raporları,

4- Örneklerin alımı ve analizlerin yapılması ile ilgili raporlar,

5- Üretim aşamalarının şematik ve rakamsal raporları,

6- Ambalajlama yapılan yer ve ambalajlama malzemesi raporları,

7- Ürün sevkiyat raporları,

8- Tesisin temizliğinde kullanılan malzemelerin cinsi,

Sertifikasyon; bütün kontrol yöntemlerini uygulayarak elde edilen organik ürünün geldiği aşamanın belgelendirilmesidir. Hammadde halindeki organik ürüne “Organik ürün Hammadde Sertifikası’’, işlenmiş ürüne “Organik İşlenmiş Ürün Sertifikası’’ verilir.

Kontrol ve sertifikasyon ücreti; kontrol ve sertifikasyon bedelleri kontrol ve sertifikasyon için harcanan zaman baz alınarak müteşebbis tarafından kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarına ödenir.

Kontrol ve Sertifikasyon kuruluşlarının, kontrol ve sertifikasyon ücreti, müteşebbislerle imzalanan kontrol-sertifikasyon kontratı ekinde yer almaktadır. Ücretler yaklaşık olarak şöyledir:

Zirai proje kontrol ücreti (TR-kontrolör) >> 200-250 €/gün

Zirai proje kontrol ücreti (EU-kontrolör) >> 450-500 €/gün

İşletme kontrol ücreti (TR-kontrolör) >> 200-250 €/gün

İşletme kontrol ücreti (EU-kontrolör) >> 450-500 €/gün

Zirai proje EU raporu + Master sertifika >> 500-600 € (yıllık)

İşletme EU raporu + Master sertifika >> 500-600 € (yıllık)

( TR: Türk Kontrolör; EU: Avrupa Temsilcisi)

Müteşebbisler için harcanan ekstra zamanlar, ihracat sertifikası, ithalat sertifikası, ithal müsaadesi, analiz giderleri, kargo, posta, telefon gibi giderler belirli dönemlerde müteşebbislere fatura edilir (11.07.2002 tarih ve 24812 sayılı “Organik Tarımın Esasları ve Uygulamasına İlişkin Yönetmelik”).



Mevcut Yönetmeliğin Yürütme Ve İzleme Organları

Organik Tarımın Esasları ve Uygulamasına İlişkin Yönetmelik’te de yer verildiği üzere ülkemizde organik tarım yönetimi komisyonlar aracılığı yapılmaktadır. Bu komiteler:

Ulusal Yönlendirme Komitesi; Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu (APK) Başkanının başkanlığında; Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Çevre Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi (İGEME), İhracatçı Birlikleri, Ziraat Odaları Birliği ve Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği temsilcilerinden oluşmaktadır. Komite ekolojik tarımın geliştirilmesi ve uygulanması ile ilgili stratejileri belirlemek üzere yılda en az bir kere toplanır ve alınan kararları tavsiye niteliğinde olmak üzere Ekolojik Tarım Komitesine iletir.

Organik Tarım Komitesi (OTK); Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı APK Kurulu Planlama ve Projeler Dairesi Başkanının Başkanlığında, Tarımsal Üretimi Geliştirme Genel Müdürlüğü, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü ve Dış İlişkiler ve Avrupa Topluluğu Koordinasyon Daire Başkanlığı konu uzmanı temsilcilerinden oluşmaktadır.

Bu komite, ülkedeki ekolojik tarım faaliyetlerinin takip ve kontrolünden sorumludur. Bu nedenle kontrol kuruluşlarına çalışma izni verir, çalışmalarını denetler yönetmeliğin 24. maddesinde yer alan yaptırımları uygular, yaptığı çalışmalarda Ulusal Yönlendirme Komitesinin tavsiyelerini dikkate alır.